Home (mobile)

ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ


ՄԵՐ ԹՎԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ԱՌԱՋ



Մինչև Յ-րդ հազարամյակՔարի դարը Հայաստանում։
Մոտ 3-րդ հազարամյակի վերջին քառորդ Բրոնզի դարի սկիզբը Հայկ. լեռնաշխարհում։
XIV- Х դդ.Գրավոր տեղեկություններ Նաիրի ընդհանրական անվանումով «"երկրների" մասին։
ХII-ХI դդ.Երկաթի դարի սկիզբը Հայկ. լեռնաշխարհում։
IX դ. 1-ին կեսԱրարատյան (Ուրարտու) պետության կազմավորումը։
Մոտ 860 - 840Արամե թագավորի գահակալությունը։
859 - 845Սալմանասար III-ի պատերազմներն Արամեի դեմ։
Մոտ 835-824Սարդուրի Ա-ի գահակալությունը։
827 - 825Ուրարտուի մայրաքաղաք Տուշպայի (Վանի) հիմնադրումը Սարդարի Ա-ի կոդմից։
832Սալմանսաար III-ի ռազմական ընդհարումը Սարդարի Ա-ի հետ։
Մոտ 824 - 810Իշփուինիի գահակալությունը։
Մոտ 810 - 786Մենուայի գահակալությանը։
IX - VIII դդ.սահմանագլուխՄենուայի ջրանցքի կառուցումը։
786 - 764Արգիշտի Ա-ի գահակալությունը։
784Արգիշտի Ա-ի նվաճումներն Անդրկովկասում և Մերձուրմյան շրջանում։
783Արգիշտի Ա-ի արշավանքները դեպի Անդրեփրատ։
782Էրեբունի - Երեան բերդաքաղաքի հիմնադրումը։
776Արգիշտիխինիլի (Արմավիր) բերդաքաղաքի հիմնադրամը Արգիշտի Ա-ի կոդմից։
764-735Սարդարի Բ-ի գահակալությունը։
753-752Սարդարի Բ-ի հաղթանակը Ասորեստանի թագավոր Աշշուրնիրարի VI-ի նկատմամբ։
735-714Ռուսա Ա-ի գահակալությանը։
714Սարգոն II-ի արշավանքը Ուրարտու։ Մուսասիրի ավերումը։
714-680Արգիշտի Բ-ի գահակալությունը։
680-ական թթ.Ասքանազյան քաղաքական կազմավորման հիմնադրամը Արարատյան թագավորության հյուսիս-արևելյան ն արևելյան շրջաններում։
Մոտ 680 - 640Ռուսա Բ-ի գահակալությունը։
673 - մոտ 630Պարույր Սկայորդու գահակալությունը։
625 կամ 624Պարույր Սկայորդու որդի Հրչե կամ ՛Հրաչյա թագավորը ջախջախում է Ասորեստանի Նինվե քաղաքը պաշարած Մարաստանի Կվաքսարեա թագավորին։
640 - 620Սարդուրի Գ-ի գահակալությունը։
Մոտ 617-609 Ռուսա Գ-ի գահակալությունը։
585 - 550Մարաստանի, Աժդահակ թագավորի գահակալությունը։ ՛Հայերի պայքարը Մարաստանի դեմ։
Մոտ 570 - 560Երվանդ Սակավակյացի գահակալությունը։
Մոտ 560 - 535Տիգրան Երվանդյանի գահակալությունը։
553-550Տիգրան Երվանդյանի և Կյուրոս զորավարի պատերազմը Մարաստանի դեմ և Մարաց թագավորության կործանումը։
550Աքեմենյան պետության հիմնադրումը։
538 կամ 537Հայկական զորքերի մասնակցությունը Նոր Բաբելոնիայի դեմ Կյուրոս II Մեծի հաղթական պատերազմին և Բաբելոնի գրավմանը։
522-521Հայերի ապստամբությունը Աքեմենյան տերության դեմ և պարսկական գերիշխանության թոթափումը։
401-400Տասը հազար հույն վարձկան զորքի նահանջը ՛Հայաստանի վրայով։
334Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքը Պարսկաստան։
331Գավգամելայի ճակատամարտը և Աքեմենյան Պարսկաստանի կործանումը։
330-IVդ. վերջԵրվանդ Գ անկախ ՛Հայաստանի թագավոր։
320-ական թթ.Ալեքսանդր Մակեդոնացու Մեմնոն զորավարի ներխուժումը ՛Հայաստան և նրա ջախջախումը։
312 Սելևկյան պետության հիմնադրումը։
IV դ. 2-րդ կես Արմավիրը՝ ՛Հայաստանի մայրաքաղաք։
III դ. կես Ծոփքի ու Կոմմագենեի կուսակալ Սամոս (Շամ) Երվանդանա հռչակումը ինքնուրույն թագավոր։
249-248 Պարթևական թագավորության հիմնադրումը։
240-220 Արշամը (Արսամես) Ծոփքի և Կոմմագենեի միացյալ հայկական պետության թագավոր։
220 Սելևկյան գերիշխանության հաստատումը Մեծ ՚Հայքում և Ծոփքում։
220-201 Քսերքսեսը Ծոփքի և Կոմմագենեի միացյալ հայկ. պետության թագավոր:
220- մոտ 200 Երվանդ Դ Վերջինը ՛Հայաստանի թագավոր։ Երվանդաշատ քաղաքի հիմնադրումը։
201-190 Արտաշեսը և Ջաբեհը (Զարիադրիս) Մեծ Հայքի և Ծոփքի ստրատեգոս-կաոավարիչներ։
190 Մագնեսիայի ճակատամարտը։
189 Մեծ ՛Հայքի և Ծոփքի անկախության վերականգնումը։
189-160 Արտաշես Ա Մեծ ՛Հայքի թագավոր։
183 Փառնակ Պոնտացու դաշինքը Փոքր ՛Հայքի կառավարիչ Միհրդատի հետ, նրանց ներխուժումը կապադովկիա ու Գաղատիա և պարտությանը։
180-160 ՛Հայկական հողերի միավորումը և ՚Հայկակաև կենտրոնացված միասնական պետության առաջացումը։
170-ական թթ. Արտաշատ մայրաքաղաքի հիմնադրումը։
165 Անտիոքոս IV Եպիփանեսի ներխուժումը Ծոփք։
160-115 Սրտավազդ Ա-ի գահակալությունը։
115-96 Տիգրան Ա-ի գահակալությանը։
95-55 Տիգրան Բ Մեծի գահակալությանը։
93 Տիգրան Բ-ի արշավանքը Կապադովկիա։
94 ՚Հայ-պոնտական դաշինքի կնքումը։ 94 Ծոփքի միացումը Մեծ ՛Հայքին։
89 -84 Միհրդատյան առաջին պատերազմը։
87-85 Տիգրան Բ-ի պատերազմը Պարթևաստանի դեմ և ՛Հայոց Միջագետքի, կորդուքի ու ՛Հայաստանի հյուսիս-արևելյան երկրամասերի ազատագրումը։
83 Ասորիքի թագավորության գահի հանձնումը Տիգրան Բ-ին:
83-81 Միհրդատյան երկրորդ պատերազմը։
80-ական թթ. Տիգրանակերտ քաղաքի հիմնադրումը։
78-77 300 հզ. կապտդովկիացիների և 100 hq. Կիլիկիացիների վերաբնակեցումը Տիգրանակերտում։
70-ական թթ. Տիգրան Մեծի գերիշխանության տարածումը Կասպից ծովից մինչև Միջերկրականի արևելյան ափերը և Մեծ Կովկասի լեռնաշղթայից մինչև Կարմիր ծով։
73-71Զարեհ արքայազնի գլխավորությամբ հայ ավագանու ապստամբությունը Տիգրան Բ-ի դեմ։
74-63Միհրդատյան երրորդ պատերազմը։
71 Միհրդատ Եվպատորի պարտությունը և Փախուստը ՛Հայաստան։
69Լուկուլլոսի արշավանքը ՛Հայաստան։
69 հոկտեմբերի 6 Տիգրանակերտի ճակատամարտը։
68 սեպտեմբերԱրածանիի ճակատամարտը և հռոմեական զորքի պարտությունը։
67Տիգրան Կրտսերի ապստամբությունը Տիգրան Բ-ի դեմ։
66Պոմպեոսի արշավանքը ՛Հայաստան։
55-34Սրտավազդ Բ-ի գահակալությունը։
54-53Կրասոսի պարթևական արշավանքը, հայպարթևական դաշինքը և Կրասոսի պարտությունը Խ՚առանի ճակատամարտում։
53Եվրիպիդեսի "Բաքոսուհիներ" դրամայի բեմադրությանը Արտաշատամ։
34Անտոնիոսի արշավանքը ՛Հայաստան։ Արտավազդ Բ-ի գերումը։
31Անտոնիոսի պարտությանը Ակտիումի ճակատամարտում։
30-20Արտաշես Բ-ի գահակալությունը։
20-8Տիգրան Գ-ի գահակալությունը։
8-5Տիգրան Դ և էրատոն Մեծ Հայքի թագավոր ու թագուհի։
5-2Արտավազդ Գ-ի գահակալությունը։

ՄԵՐ ԹՎԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆ

կամ Քրիստոնեական թվարկություն, որը ներկայացվում է մ.թ. կամ Ք.հ. հապավումներով

6Օգոստոս կայսրը Մեծ Հայքի թագավոր նշանակեց Հրեաստանի թագավոր Հերովդես Ա Մեծի թոռանը՝ Տիգրան Ե-ին։
6-11Էրատոն թագունի (երրորդ անգամ)։
11-16Վոնոն Արշակունին Մեծ Հայքի թագավոր։
12-38Արտավան III Պարթևաստանի արքայից արքա, Արշակունյաց հարստության կըրտսեր ճյուղի հիմնադիրը։
18-34Պոնտոսի Պոլեմոն թագավորի որդի Զենոն-Արտաշեսը Մեծ Հայքի թագավոր։
34-35Պարթևաց Արտավան III թագավորի որդի Արշակ Ա-֊ն Մեծ Հայքի թագավոր։
35-37Ւբերիայի Փարսման թագավորի եղբայր Միհրդատը Մեծ Հայքի թագավոր։
37Հռոմա-տարթնական պայմանագիրը և Հայաստանի տարածքային կորուստները։
47-51Միհրդատը վերստին Մեծ Հայքի թագավոր։
51-53Փարսմանի որդի Հոադամիզդը Մեծ Հայքի թագավոր։
52Հայ-պարթևական համաձայնությունը։ Տըրդատ Արշակունու գլխավորությամբ հայ-պարթևական զորքի մուտքը Հայաստան։
54-63Հայերի և պարթևների տասնամյա պատերազմը Հոոմի դեմ։
55Ծոփքի անջատումը Մեծ Հայքից և առանձին թագավորության հիմնադրումը։
58-59Կորբուլոնի արշավանքը Հայաստան և Արտաշատ մայրաքաղաքի ավերումն ու հրկիզումը։ Տիգրանակերտի գրավումը։
60-61Հռոմի դրածո Տիգրան Զ Մեծ Հայքի թագավոր։ Տիգրանակերտի հռչակումը մայրաքաղաք։
61 աշունՊետոսի արշավանքը Հայաստան։
62Հռոմեական զորքի ծանր պարտությունը հայ-պարթևական ուժերից Հոանդեայում։
64Հռանդեայի պայմանագիրը։
66Տրդատ Ա-ի թագադրության արարողությունը Հռոմում և վերադարձը Հայաստան։
75-110Սանատրուկի գահակալությունը։ Մծուրն քաղաքի կառուցումը։
110-113Աշխադարը (Շիդար) Մեծ Հայքի թագավոր։
116-144Վաղարշ Ա-ի գահակալությունը։ Վաղարշապատ քաղաքի կառուցումը։
144-161Կոմմագենեի Երվանդունիների արքայատան շառավիղ Սոհեմոսը Մեծ Հայքի թագավոր։
161-163Բակուր Արշակունին Մեծ Հայքի թագավոր. Վաղարշ Գ-ի դրածո։
163Արտաշատի գրավումը և ավերումը հռոմեացիների կողմից։
164-186Մոհեմոսը Մեծ Հայքի թագավոր երկրորդ անգամ։
186-198Վաղարշ Բ Արշակունու գահակալությունը։ Հայ Արշականիների ինքնուրույն արքայատան հիմնումը։
211-259Խ՚ոսրով Ա Մեծի գահակալությունը։
215Կարակալայի արշավանքը Ասորիք և Հայաստան, Խոսրով Ա Մեծի ձերբակալությունը։ Հայերի ապստամբությունը։
234-345Հայ ժողովրդի պայքարը Արտաշիբ I-ի Ա Շապուհ I-ի դեմ։
253Սասանյանները գրավեցին Հայաստանը։
261-293Պարսկական տիրապետությունը Հայաստանի մեծագույն մասում։ Տրդատ Գ Մեծը Հայաստանի թագավոր։ Մծբինի 40-ամյա դաշնագիրը։ Քրիստոնեությունը Հայաստանում ճանաչվեց պետական կրոն։
330-338Խոսրով Բ Կոտակի գահակալությունը։
337Պարսկական զորքերի ներխուժումը Հայաստան և նրանց պարտությունը։ Տիրանի գահակալությունը։ Արշակ Բ-ի գահակալությունը։ Հայ ժողովրդի քաջարի պայքարը Սասանյան Պարսկաստանի ներխուժումների դեմ։ Պապի գահակալությունը։
371Պարսկական զորաբանակի ջախջախումը Զիրավի ճակատամարտում։
374-378Վարազդատի գահակալությունը։
378-387Արշակ Գ-ի գահակալությունը։
385-387Հայաստանի բաժանումը Պարսկաստանի ե Հռոմի միջև։
385-389Խոսրով Գ Հայաստանի՝ Պարսկաստանի տիրապետության տակ անցած մասի թագավոր։
389-414Վռամշապուհի գահակալությունը։
405Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծեց հայկական գրերը։
422-428Արտաշես Գ Արշակունու գահակալությունը։
443-451Վասակ Սյունին Հայաստանի մարզպան։
450 - 451Հայոց պատերազմը Սասանյան Պարսկաստանի դեմ։
451, մայիսի 26Ավարայրի ճակատամարտը՝ Վարդանանց հերոսամարտը։
464-482Ատրվշնասպը Հայաստանի մարզպան։
481Ակոռիի ճակատամարտը և պարսիկների ջախջախումը։
482Սահակ Բագրատունին Հայաստանի մարզպան։
482-484Համաժողովրդական ապստամբությունը՝ Վահանանց պատերազմը։
482Ներսեհապատի ճակատամարտը։
482Ճարմանայնի ճակատամարտը։
484Նվարսակի հաշտության պայմանագրի կնքումը։
485Վահան Մամիկոնյանը Հայոց մարզպան ("Տանուտեր Հայոց")։
492Հայերի ապստամբությունը Կավատի դեմ։
VI-IX դդ.Պավլիկյան շարժումը։
571-575Համաժողովրդական ազատագրական պատերազմը պարսկական լծի դեմ։
571Խաղամախու դաշտում Վարդան Մամիկոնյանը ջախջախեց պարսկական 20-հազարանոց բանակը։
591Պարսկա-բյուզանդական հաշտության պայմանագիրը և Հայաստանի երկրորդ բաժանումը։
637Սասանյան պետության քայքայումը։
639-654Թեոդորոս Ռշտունին Հայոց իշխան։
640Արաբների աոաջին արշավանքը Հայաստան։
640, հոկտեմբերի 6Դվինի գրավումը և կողոպուտը արաբների կողմից։
652Հաշտության պայմանագրի կնքումը Թեոդորոս Ռշտունու և Ասորիքի ու Հյուսիսային Միջագետքի արաբ կուսակալ Մուավիայի միջե։
654-661Համազասպ Մամիկոնյանը Հայոց իշխան։
661-685Գրիգոր Մամիկոնյանը Հայոց իշխան։
685-689Աշոտ Բագրատունին Հայոց իշխան։
689Բյուգանդական և արաբական զորքերի արշավանքը Հայաստան։
689-693Ներսեհ Կամսարականը Հայոց իշխան։
693-726Սմբատ Բագրատունին Հայոց իշխան։
695Մուհամմագ իբն-Մրվան զորավարի ներխուժումը Հայաստան։
701Արմինիա (Հայաստան, Վիրք և Աղվանք) վարչական միավորման ստեղծումը։
703Վարդանակերտի ճակատամարտը և արաբների պարտությունը։
705Հայ նախարարների ողջակիզումը Նախճավանի և Խրամի եկեղեցիներում ("Կրակի տարի")։
725Հարիսի (Հերթի) աշխարհագիրը։
732-749Աշոտ Բագրատունին Հայոց իշխան։
749-753Մուշեղ Մամիկոնյանը Հայոց իշխան։
753-770Սահակ Բագրատունին Հայոց իշխան։
770-775Սմբատ Բագրատունին Հայոց իշխան։
774-775Հայ ժողովրդի ապստամբությունը արաբական տիրապետության դեմ։
775, ապրիլի 24Արձնի (Բագրևանդ) ճակատամարտը։
775-781Աշոտ Բագրատունին Հայոց իշխան։
781-785 Տաճատ Անձնացին Հայոց իշխան։
790-826Աշոտ Մսակեր Բագրատունին Հայոց իշխան։
816-837Բաբեկի ապստամբությունը։
826-851Բագաբատ Բագրատունին Հայոց իշխանաց իշխան։
826 Տարոնի իշխանության հիմնումը։
850 - 852 ժողովրդական ապստամբություն Խութեցի Հովնանի գլխավորությամբ:
852 - 855 Սմբատ Բագրատունին (Խոստովանող) Հայոց իշխան։
855 - 859 Աշոտ Բագրատունին Հայոց իշխան։
859 Աշոտ Բագրատունին խալիֆայությունից ստանում է Հայոց իշխանաց իշխան տիտղոսը։
884 - 885 Աշոտ Ա-ի թագադրումը "Թագավոր Հայոց և Վրաց", Բագրատունյաց թագավորության հաստատումը Հայաստանում։
885 - 895 Թոնդրակյան շարժման սկզբնավորումը։
890 - 914 Սմբատ Ա-ի գահակալությունը։
908 Վասպուրականի անջատումը Բագրատունիների թագավորությունից և Արծրունիների թագավորության հիմնադրումը։
914 - 929 Աշոտ Բ Երկաթի գահակալությունը։
925 Սևանի ճակատամարտը, արաբական զորավար Բեշիրի զորքի ջախջախումը։
929 - 953 Աբաս Բագրատունու գահակալությունը։
953 - 977 Աշոտ Գ Ողորմածի գահակալությունը։
961 Անին Հայաստանի մայրաքաղաք։
963 - 1065 Կարսի (Վանանդի) թագավորությունը։
966 - 1118 Կյուրիկյաննհրի (Լոռու կամ Տաշիր-Զորագետի) թագավորությունը։
966 Տարոնի միացումը Բյուգանդական կայսրությանը։
977 - 989 Սմբատ Բ-ի գահակալությունը։
987 - 1170 Սյունիքի թագավորությունը։
989 - 1020 Գագիկ Ա-ի գահակալությունը։
1020 - 1041 Հովհաննհո-Սմբատի գահակալությունը։
1021 Վասպուրականի կցումը Բյուզանդիային։
1042 - 1045 Գագիկ Բ-ի գահակալությունը։
1045 Բագրատունյաց կենտրոնական թագավորության անկումը։
1047 - 1048 Սելջուկյան թուրքերի առաջին արշավանքները Հայաստան։ Արծն քաղաքի կործանումը։
1050 - 1053 Թոնդրակյան շարժման ճնշումը։
1054 Տուդրուլի արշավանքը,Մանազկերտի հերոսական պաշտպանությունը։
1064 Ալփ-Արսլանի արշավանքը, Անիի գրավումը։
1065 Կարսի (Վանանդի) թագավորության անցումը Բյուզանդիային։
1071 Մանազկերտի ճակատամարտը։
1080 Ռուբինյան հայկական իշխանության հիմնադրումը Կիլիկիայում։
1085 Անիի բարձրագույն դպրոցի հիմնադրումը։
1095 - 1100 Կոստանդին Ա Կիլիկիայի իշխան։
1100 - 1129 Թորոս Ա Կիլիկիայի իշխան։
1100 - 1137 Դաշտային Կիլիկիան Ռուբինյանների իշխանության ներքո։
1124 Անիի բնակչության ապստամբությունը Շադդադյանների դեմ։
1126 Շադդադյանների հարձակումը Անիի վրա և քաղաքի քաջարի պաշտպանությունը։
1129 - 1137 Լևոն Ա Կիլիկիայի իշխան։
1137 - 1143 Բյուզանդիայի Հովհաննես Կոմնեոս կայսեր արշավանքները Կիլիկիա և հայկական իշխանության ժամանակավոր վերացումը։
1145 - 1169 Թորոս Բ Կիլիկիայի իշխան։ Ռուբինյան իշխանության վերականգնումը։
1161 Անիի կարճատև ազատագրումը հայ-վրացական զորքերի կողմից։
1165 Հայ-վրացական ուժերի նահանջը, Անիի անցումը Շադդադյաններին։
1169 Ռուբեն Բ Կիլիկիայի իշխան։
1169 - 1175 Մլեհը Կիլիկիայի իշխան։
1175 - 1187 Ռուբեն Գ Կիլիկիայի իշխան։
1185 Սարգիս Զաքարյանը նշանակվեց վրաց զորքի ամիրսպասաւար (գլխավոր հրամանատար)։
1187 - 1198 Լևոն Բ Կիւիկիայի իշխան։
1194 Սմբողջ Կիլիկիայի միավորումը Լևոն Բ Ռուբինյանի իշխանության ներքո։
1198 Հայկական թագավորության հռչակումը Կիլիկիայում։
1198 - 1219 Լևոն Բ իշխանը թագավոր հայոց։
1203 Դվինի ազատագրումը։
1204-1205 Բասենի ճակատամարտը, Իկոնիայի սուլթանության ջախջախիչ պարտությունը։
1206 Կարսի ազատագրումը։
1208 - 1209 Հայ-վրացական զորքերն ազատագրեցին Բագրևանդը, Տուրուբերանի հյուսիսային շրջանները։
1211 Ջաքարյաններն ազատագրեցին Սյունիքը և մտան Ատրպատական։
1212 Զաքարե ամիրսպասալարի մահը։ Իվանեի նշանակումը վրաց թագավորության աթաբեկ։
1219 - 1252 Զաբելը Կիլիկիայի թագուհի։
1220 - 1221 Մոնղոլական հետախույզ զորամասերի ներխուժումը Հայաստան։
1222 - 1225 Ֆիլիպը կիլիկիայի թագավոր։
1225 - 1231 Խորեզմի թագաժառանգ Ջալալ ադ Դինի արշավանքները Հայաստան։
1226 - 1269 Հեթում Ա Կիլիկիայի թագավոր։ Հեթումյանների արքայատան հիմնադրումը։
1236 Չարմադան Նոյինը նվաճեց Զաքարյան իշխանապետության տարածքը։
1242 - 1245 Մոնղոլները Բաչուի հրամանատարությամբ զավթեցին Հայաստանի հարավ-արևմըտյան նահանգները։
1249 Հայ իշխանների զինված ապստամբությունը մոնղոլական տիրապետության դեմ։
1254 Արղունի աշխարհագիրը Հայաստանում։
1254 - 1256 Հեթում Ա-ի մեկնումը Կարակորում և հայմոնղոլական պայմանագրի կնքումը։
1259 - 1261 Հայ և վրաց իշխանների երկրորդ ապստամբությունը մոնղոլական տիրապետության դեմ։
1266 Եգիպտոսի մամլուքների ներխուժումը Կիլիկիա, Մառիի ճակատամարտը։
1269 - 1289 Լևոն Գ Կիլիկիայի թագավոր։
1280 Գլաձորի համալսարանի հիմնադրումը։
1289 - 1301 Հեթում Բ Կիլիկիայի թագավոր։
1292 Հռոմկայի գրավումը մամլուքների կողմից և կաթողիկոսական աթոռի տեղափոխումը Սիս։
1301 - 1308 Լևոն Դ Կիլիկիայի թագավոր։
1308 Լևոն թագավորի և 40 հայ իշխանների ՛սպանությունը Անարզաբայում։ Հայ- մոնղոլական դաշինքի խզումը։
1308 - 1320 Օշինը Կիլիկիայի թագավոր։
1318 Եգիպտոսի մամլուքների և Իկոնիայի թուրքմեն կարակումների ներխուժումը Կիլիկիա։
1320 - 1342 Լևոև Ե Կիլիկիայի թագավոր։
1337 Կիլիկիայի և Եգիպտոսի միջև հաշտության պայմանագրի կնքումը, Այաս նավահանգստի անցումը Եգիպտոսին։
1343 - 1344 Կոստանդինը (Գվիդոն-Կի) Կիլիկիայի թագավոր, Լուսինյան արքայատան հաստատումը Կիլիկիայում։
1345 - 1363 Կոստանդին Դ Կիլիկիայի թագավոր։
1365 - 1373 Կոստանդին Ե Կիլիկիայի թագավոր։
1373 - 1410/12 Գործել է Տաթևի համալսարանը։
1374 - 1375 Լևոև Զ Լուսինյանը Կիլիկիայի վերջին թագավոր։
1375 Կիլիկյաև հայկական թագավորության անկումը։
1375 - 1424 Հայ իշխան Կոստանդինի Փաստացի կառավարումը Կիլիկիայում։
1385 - 1403 Լենկթեմուրի արշավանքները։
1390-ական թթ. - 1446 Գործու է Մեծոփա վանքի բարձրագույն դպրոցը։
1410 - 1468 Հայաստանը կարակոյունլու թուրքմենների տիրապետության տակ։
1441 Ամենայն Հայոց կաթողիկոսության աթոռի վերահաստատումը Վաղարշապատում։
1468 - 1502 Հայաստանը ակկոյունլու թուրքմենների տիրապետության տակ։
1487 Օսմանյան թուրքերը նվաճեցին Կիլիկյան Հայաստանը։
1500 - 1704 Գործել է Բաղեշի Ամիրդոլու վանքի բարձրագույն տիպի դպրոցը։
1512 Թուրք-իրանական պատերազմների սկիզբը
1512 Հայերեն առաջին գրքի տպագրումը Վենետիկում։
1514 Ձալդրանի ճակատամարտում պարսիկների պարտությունը և Արևմտյան Հայաստանի զավթումը օսմանյան թուրքերի կողմից։
1532-1555Պարսկա-օսմանյան պատերազմները Հայաստանում։
1540-ական թթ.Հայկական գաղութի հիմնումը Մադրասում։
1547Էշմիածնի առաջին ժողովը և ՛Հայաստանի ազատագրության հարցի բարձրացումը։
1555Հաշտության պայմանագրի կնքումը Ամասիայում Թուրքիայի և Իրանի միջև, Հայաստանի առաջին բաժանումը։
1567Հայկական տպարանի հիմնումը Կոստանդնուպոլսում Աբգար դպիրի կողմից։
1578-1590Պարսկա-օսմանյան նոր պատերազմները Հայաստանում։
1604Հայերի բռնագաղթը Աբբաս 1-ի կողմից։
1604-1603Նոր Ջուղայի հիմնադրումը։
1615Հիմնադրվեց Սյունյանց Մեծ կամ Հարանց անապատի բարձրագույն դպրոցը։
1635Սուլթան Մուրադի արշավանքը, Երևանի գրավումը։
1637Սկսեց գործել էջմիածնի բարձրագույն դպրոցը։
1638Հայկական տպարանի հիմնադրումը Նոր Ջուղայում։
1639Հաշտության կնքումը Թուրքիայի և Պարսկաստանի միջև, Հայաստանի երկրորդ բաժանումը։
1667Առևտրական պայմանագրի կնքումը Ռուսաստանի և Նոր Ջուղայի վաճառականական ընկերության միջև։
1673Հայկական տպարանի հիմնադրումը Մարսելում։
1677էջմիածնի ժողովը Հակոբ Ջուղայեցու գլխավորությամբ:
1680Իսրայել Օրու մեկնումը Եվրոպա։
1699Իսրայել Օրին Հայաստանում, Անգեղակոթի ժողովը։
1701Իսրայել Օրու տեսակցությունը Պետրոս I-ի հետ։
1717Մխիթար Սեբաստացին Ս. Ղազար կղզում հիմնեց միաբանություն։
1722-1730Ազատագրական կռիվները Սյունիքում Դավիթ Բեկի և Սխիթար սպարապետի գլխավորությամբ։
1722Ռուսական զորքերի արշավանքը Պարսկաստան։
1722, սեպտեմբերի 22Հայ-վրացական զորքերի միավորումը Գանձակի մոտ, Չոլակ դաշտում։
1724Օսմանյան բանակի ներխուժումը Արևելյան Հայաստան։
1724, նոյեմբերի 10Պետրոս I-ի հրամանագիրը հայ ժողովրդին իր հովանավորության տակ առնելու մասին։
1725, ՓետրվարՕսմանյան 6 հզ-անոց բանակի ոչնչացումը Վարանդայում։
1725Հայկական իշխանության ստեղծումը Սյունիքում։
1727Հալիձորի հերոսական պաշտպանությունը, թուրքական բանակի պարտությունը։
1728Հայկական ապստամբության ղեկավարներ Դավիթ Բեկի և Եսայի Հասան-Ջալալյանի մահը։
1735Պարսկական զորքերի հաղթանակը օսմանցիների դեմ և պարսկական իշխանության վերահաստատումը Անդրկովկասում։
1746Աստրախանում հիմնադրվեց հայկական դատարան։
1763Մոզդոկում կազմավորվեց հայկական գաղթավայր։
1769Մովսես Սարաֆյանի մշակած՝ Հայաստանի ազատագրության ծրագրի հանձնումը ռուսական կառավարությանը։
1770-1771Մադրասի ազատագրական խմբի ստեղծումը։
1771Առաշին տպարանի հիմնումը Հայաստանում (էջմիածին)։
1772Հայկական տպարանի հիմնումը Մադրասում։
1779Հիմնադրվեց Նոր Նախիջևանի հայկական գաղթավայրը։
1781Պետերբուրգում հիմնադրվեց Գրիգոր Խալդարյանի տպարանը։
1783Հ. Արղությանը և Հ. Լազարյանը ռուսական կառավարությանը ներկայացրին ռուս֊ հայկական դաշնադրության երկու նախագիծ։
1794Հայկական առաշին թերթի՝ "Ազդարարի" հրատարակումը Մադրասում։
1795Աղա Մահմեդ խան Կաջարի արշավանքն Անդրկովկաս։ Թիֆլիսի գրավումը։
1796Ռուսական զորքերի արշավանքն Անդրկովկաս։
1797Աղա Մահմեդ խանի երկրորդ արշավանքը։
1801, սեպտեմբերի 12Ալեքսանդր I-ի մանիֆեստով Արևելյան Վրաստանը միացվեց Ռուսաստանին։ Վրաստանի հետ Ռուսաստանին միացվեցին նաև Լոռին. Փամբակը. Ղազախը, Բորչալուն։
1804-1813Ռուս-պարսկական պատերազմը։
1804, մայիսՌուսական զորքերի Երևանյան առաջին արշավանքը։
1805, մայիսի 14Քյուրակչայի պայմանագիրը, Ղարաբաղի խանության միացումը Ռուսաստանին։
1806-1812Ռուս-թուրքական պատերազմը։
1807Արփաչայի ճակատամարտը ռուսական և թուրքական զորքերի միջև։
1808Ռուսական զորքերի Երևանյան երկրորդ արշավանքը։
1808Ռուսական զորքերը գրավեցին Նախիջևվանը։
1811Հիմնվեց Վիեննայի Մխիթարյան միաբանությունը։
1812Պետերբուրգում հիմնվեց Հովսեփ Հովհաննիսյանի տպարանը։
1813Գյուլիստանի (Ղարաբաղ) հաշտության պայմանագիրը։
1815Լազարյան ճեմարանի բացումը Մոսկվայում։
1816Աստրախանում լույս տեսավ "Արևելյան ծանուցմունք" շաբաթաթերթը՝ արևելահայ առաջին պարբերականը։
1824Ներսիսյան դպրոցի բացումը Թիֆլիսում։
1826-1828Ռուս-պարսկական պատերազմը։
1826, հուլիսի 16-17Պարսկական զորքերը ներխուժեցին Ղարաբաղ։
1826, հուլիսի 25- սեպտեմբերի 10Շուշվա բերդի հերոսական պաշտպանությունը։
1826, սեպտեմբերի 3Շամքորի (Շամխորի) ճակատամարտում ռուսական բանակի հաղթանակը։
1826, սեպտեմբերի 13Ռուսական զորքերի հաղթանակը Ելիզավետպոլի ճակատամարտում։
1826, սեպտեմբերի 21Միրաքի ճակատամարտում ռուսական զորքերը պարտության մատնեցին Երևանի սարդարի զորքերին։
1827, մարտ-մայիսՀայկական կամավորական ջոկատների կազմավորումը Թիֆլիսում։
1827, ապրիլի 2Սկսվեց ռուսական զորքերի Երևանյան երրորդ արշավանքը։
1827, ապրիլի 13Ռուսական առաջապահ, զորքերը գրավեցին էջմիածինը։
1827, ապրիլի 27Երևանի բերդի պաշարումը ռուսական զորքի կողմից։
1827, հուլիսի 5Ջևան-Բուլաղի ճակատամարտը։
1827, հուլիսի 21Կարագիադինի հաշտության բանակցությունները։
1827, օգոստոսի 17Оշականի ճակատամարտը։
1827, հոկտեմբերի 1Երևանի գրավումը։
1827, հոկտեմբերի 6Կազմվեց Երևանի ժամանակավոր վարչությունը՛.
1827, նոյեմբերի 6- 1828, հունվարի 7Դեհխառականի բանակցությունները։
1827, դեկտեմբերՇուշիի հայկական տպարանի հիմնադրումը։
1828, Փետրվարի 10Թուրքմենչայի պայմանագրի կնքումը. Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին։
1828, Փետրվարի 26Սկսվեց պարսկահայերի վերաբնակեցումը։
1828, մարտի 21Հայկական մարզի կազմակերպումը։
1828-1829 Ռուս-թուրքական պատերազմը։
1828, հունիսի 23 Կարսի գրավումը։
1828, հուլիսի 23Ռուսական զորքերը գրավեցին Ախալքալաքը։
1828, օգոստոսի 15Ախալցխայի գրավումը ռուսական զորքերի կողմից։
1828, օգոստոսի 28 Ռուսական զորքերը գրավեցին Բայազետը։
1828, սեպտեմբերի 12 Ռուսական զորքերը գրավեցին Ալաշկերտը։
1829, հունիսի 27 Էրզրումի գրավումը։
1829, սեպտեմբերի 2 Ադրիանուպոլսի հաշտության պայմանագիրը։
1829 Լազարյան ճեմարանի տպարանի հիմնադրումը։
1829 Արևմտահայերի գաղթը Արևելյան Հայաստան։
1830 - 1838 Իշխան Բեհբութովը ՛Հայկական մարզի վարչության պետ։
1833, հունիսի 23 Փոփոխվեց Հայկական մարգի վարչական կառուցվածքը։
1834 Նոր վարչական բաժանում Թուրքիայում, այդ թվում՝ Արևմտյան Հայաստանում։
1836, մարտի 11 Նիկոլայ I վավերացրեց Ռուսաստանից հայ լուսավորչական եկեղեցու կանոնադրությունը ("Պոլոժենին"):
1836, սեպտեմբերի 11 Վենետիկում բացվեց մխիթարյանների Ռափայելյան վարժարանը։
1837, Փետրվարի 22 Հայկական եկեղեցական բարձրագույն խորհրդի՝ Սինոդի հիմնումը Էջմիածնում։
1837, մայիսի I Բացվեց Երևանի կոնսիստորիան։
1837, սեպտեմբերի 2 Երևանի թեմական դպրոցի բացումը։
1837, հոկտեմբերի 4 Գյումրին վերանվանվեց Ալեքսանդրապոլ (այժմ՝ Լենինական)։
1838, Փետրվար - Գյուղացիական հուզումները Նոր Բայամարտ գետի շրջանում։
1838, հունիսի 22 Շուշիի թեմական դպրոցի բացումը։
1839, նոյեմբերի 3 Գյուլհանեի Հաթթը շերիֆ կոչվող հրովարտակի (թանզիմաթ) հրապարակումը։
1840, ապրիլի 10 Հայկական մարզի վերացումը, Վրացա-Իմերեթական նահանգի և Կասպիական մարզի ստեղծումը։
1840 - 1850 Գյուղացիական հուզումները Արևելյան Հայաստանի տարրեր գավառներում։
1843, մայիս Վենետիկում սկսեց հրատարակվել "Բազմավեպ" հանդեսը։
1844, նոյեմբեր Կովկասում հիմնվեց Փոխարքայություն.Փոխարքա նշանակվեց Մ. Ս. Վորոնցովը։
1846, դեկտեմբերի 14 Անդրկովկասի վարչական նոր բաժանումը։
1847, մայիսի 9 Կ. Պոլսի հայ .համայնքի ներկայացուցիչներից կազմվեցին Հոգևոր և Գերագույն ժողովները։
1847 - 1863 Վիեննայում մխիթարյանները հրատարակեցին "Եվրոպա" շաբաթաթերթը։
1849, հունիսի 9 Երևանի նահանգի կազմակերպումը։
1850, հունվարի 2 Երևանի աոաջին իգական (Հոիփսիմյան) դպրոցի բացումը։
1850, սեպտեմբերի 1 .Թիֆլիսում հրատարակվեց "Արարատ" շաբաթաթերթը։
1852, Փետրվարի 2 Կ. Պոլսում հրատարակվեց "Մասիս" լրագիրը։
1853 - 1856 Ղրիմի (Արևելյան) պատերազմը։
1853, հոկտեմբերի 30 Պատերազմական գործողություններ սկսվեցին Ղրիմի պատերազմի Կովկասյան ռազմաճակատում։
1853, նոյեմբերի 19 Բաշկադըքլարի ճակատամարտը։
1854, հուլիսի 19 Ռուսական զորքերը գրավեցին Բայազետը։
1854, հուլիսի 24 Քյուրուկ-Դարայի ճակատամարտը։
1855 - 1856 Փարիզում Ստեփան Ոսկանը հրատարակում է "Արևելք" կիսամսյա հանդեսը։
1856, Փետրվարի 18 Սուլթան Աբդուլ Մեջիդը հրապարակեց Հաթթը Հումայուն կոչվող բարենորոգումների հրովարտակը։
1856, մարտի 18 Փարիզի հաշտության պայմանագրի կընքումը։
1856, հոււիսի 28 Կարսը վերադարձվեց Թուրքիային։
1856, սեպտեմբերի 15 Կ. Պոլսում Հ. Սվաճյանի խմբագրությամբ լույս տեսավ «"Մեղու" լրագիրը։
1857, մարտի I Վարագա վանքում բացվեց ժաոանգավորաց վարժարանը։
1858, հունվարի 1Թիֆլիսում Ստ. Մանդինյանի խմբագրությամբ լույս տեսավ «"Մեղու Հայաստանի" պարբերականը։
1858, հունվար - 1864 Մոսկվայում լույս տեսավ "Հյուսիսափայլ" ամսագիրը։
1858 Շահագործման հանձնվեցին Ղափանի և Հալիձորի պղնձաձուլական գործարանները։
1859, հունվար-1865 Փարիզում Ստ. Ոսկանը հրատարակեց (ընդմիջումներով) «"Արևմուտք" հանդեսը։
1860, մայիսի 24 Արևմտահայերի "Ազգային սահմանադրության" ընդունումը։
1861, Փետրվարի 19 Ալեքսանդր II-ի մանիֆեստը ճորտատիրական իրավունքի վերացման մասին։
1862, օգոստոսի 2 Զեյթունի հերոսական ապստամբությունը։
1865 Թիֆլիսի համքարությունների արհեստավորների ելույթը Թիֆլիսի քաղաքային ինքնավարության հակահամքարական միջոցառումների դեմ։
1865, հոկտեմբեր Հայկական թատրոնի հիմնումը Երևանում։
1866 Գայանյան օրիորդաց դպրոցի բացումը Երևանում։
1869, հունիսի 17 Թիֆլիսում բացվեց Գայանյան օրիորդաց դպրոցը։
1870, մայիսի 14 Ալեքսանդր II-ի մանիֆեստը Հայաստանում և Ադրբեջանում գյուղացիական ռեֆորմ անցկացնելու մասին։
1870 Ախալցխայում բացվեց Եղիսաբեթյան օրիորդաց դպրոցը։
1871, հունվարի 1 - 1909 Զմյուռնիայում լույս տեսավ «"Արևելյան մամուլ" ամսագիրը։
1871, հունվարի 30 Ալեքսանդրապոլում բացվեց Արղության օրիորդաց դպրոցը։
1872, հունվարի 1 - 1920 Թիֆլիսում լույս տեսավ «"Մշակ" թերթը (ընդմիշում՝ 1885):
1872, մարտի 3 Վանում հիմնվեց "Միություն ի Փրկության" ՛գաղտնի ընկերությունը:
187?, սեպտեմբերի 23 Բաքվում բացվեց Հոիփսիմյան օրիորդաց դպրոցը։
1874, սեպտեմբերի 28 Էջմիածնում բացվեց Գևորգյան ճեմարանը։
1875, հոկտեմբեր Ապստամբություն բռնկվեց Ջեյթունում։
1876, դեկտեմբերի 11 Թուրքական սահմանադրության հռչակումը։
1876 Կ. Պոլսում հիմնվեց մշակութային Արևելյան ընկերությունը։
1876 Կ. Պոլսի կեդրոնական վարժարանի բացումը։
1877 - 1878 Ռուս-թուրքական պատերազմը։
1877, ապրիլի 17(29) Ռուսական զորքերի երևանյան ջոկատը, հայ աշխարհազորայինների հետ միասին, գրավեց Բայազետը։
1877, մայիսի 5(17) Ռուսական զորքերը գրավեցին Արդահանը։
1877, նոյեմբերի 6 Ռուսական բանակը գրավեց Կարսը։
1877, նոյեմբերի 8 Թիֆլիսում բացվեց Մարիամյան-Հովնանյան օրիորդաց դպրոցը։
1878, Փետրվարի 8 Ռուսական զորքերը գրավեցին Էրզրումը։
1878, Փետրվարի 19 (մարտի 13) Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև ստորագրվեց Սան Ստեֆանոյի պայմանագիրը։
1878, մարտի 8 Հայկական պատվիրակությանը Ս. Ի՚րիմյանի գլխավորությամբ Կ.Պոլսից մեկնեց Բեռլին՝ Հայկական հարցը Բեռլինի կոնգրեսին ներկայացնելու համար։
1878 հուլիսի 1 Բեռլինի դաշնագրի կնքումը։
1878 Կարսը, Արդահանը և Բաթումը իրենց շրջաններով միացվեցին Ռուսաստանին։
1878 Վանի Երամյան վարժարանի հիմնումը։
1879, հոկտեմբերի I Երևանամ բացվեց առաջին քաղաքային դուման։
1880, հունիսի 1 Կ. Պոլսում կազմվեց կրթական-մշակութային "Միացյալ ընկերությունը"։
1881, հուլիսի 6 Թիֆլիսում հիմնվեց "Կովկասի հայոց բարեգործական ընկերությունը"։
1881, հոկտեմբերի I Կարինում հիմնադրվեց Սանասարյան վարժարանը։
1881, նոյեմբերի 1 Երևաևի ուսուցչական սեմինարիայի բացումը։
1881, նոյեմբերի 8 Նոր Նախիջևանի թեմական դպրոցի բացումը։
1881 Կարինում հիմնվեց "Պաշտպան հայրենյաց" գաղտնի կազմակերպությանը։
1882Մոսկվայի հայ ուսանողները հիմնում են «Հայրենասերների միության» գաղտնի խմբակը։
1885, հոււիսի 20-1923Ֆրանսիայի Մարսել քաղաքում Մ. Փորթուգալյանի խմբագրությամբ հրատարակվում է «Արմենիա» թերթը։
1885Վանում հիմնվում է Արմենական կազմակերպությունը՝ առաջին քաղաքական կուսակցությունը հայ իրականության մեջ։
1886Նյու Յորքում հիմնվեց ամերիկահայ աոաջին հասարակական կազմակերպությանը՝ «Հայկական միությունը»։
1887, հունվարՎիեննայի Մխիթարյան միաբանությունը հրատարակեց «Հանդես ամսօրյա» ամսագրի առաջին համարը։
887Ժնևում կազմակերպվում է հնչակյան կուսակցությունը։
889-1907Թիֆլիսում հրատարակվում է «Մուրճ» ամսագիրը։
1890Թիֆլիսում կազմակերպվում է դաշնակցություն կուսակցությանը։
1891, ՓետրվարՍուլթան Աբդու՚լ Համիդ I-ը ստեղծում է «Համիդիե» գնդերը հայերին կոտորելու համար։
1892Թիֆլիսում հիմնադրվեց «Հայ բանվոր հեղափոխականների ասոցիացիա» կազմակերպությանը։
1894, օգոստոսՍասունի ինքնապաշտպանությունը։
1894Սարաջյանի գինու, կոնյակի գործարանի բացումը Երևանում։
1895Ալեքսանդրապոլամ տեղի ունեցավ Մալխասյանի տպարանի բանվորների գործադուլը։
1895Պետերբուրգում Վ. Ի. Լենինի գլխավորությամբ ստեղծվեց «Բանվոր դասակարգի ազատագրության պայքարի միությունը»։
1895, մայիսի IIԿ. Պոլսամ Անգլիայի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի դեսպանները թուրքական կառավարությանը ներկայացրին հայկական վեց վիլայեթներում բարենորոգումներ անցկացնելու ծրագիրը։
1895, սեսյտեմրեր– դեկտեմբերՀայերի զանգվածային կոտորածները Արևմտյան Հայաստանի գավառներում։
1895, հոկտեմբերի 12Ապստամբություն է բռնկվում Ջեյթունում։
1896, ապրիլի 8Բանվորների գործադուլը Ախթալայում։
1896, հանիսՎանի հերոսական պաշտպանությունը։
1896, օգոստոսՀայերի կոտորածներ սկսվեցին Կ. Պոլսում։
1896, նոյեմբերի 16Կ. Պոլսում լույս տեսավ «Բյուզանդիոն» թերթը։
1897, հոկտեմբերԲանվորական ելույթներ տեղի ունեցան երկաթուղու շինարարության Կարսի տեղամասում։
1898, ՓետրվարԵրևանում բացվեց Կովկասյան գյաղատընտեսական ընկերության բաժանմունք։
1898, մարտի 1—8ՌՍԴԲԿ աոաջին համագումարը։
1898Թիֆլիսում կազմակերպվեց հայ բանվորների առաջին սոցիալ-դեմոկրատական մարքսիստական խումբը։
1899, հունվարի 1Շահագործման հանձնվեց Թիֆլիս–Ալեքսանդրապոլ երկաթուղագիծը։
1899, հուլիսի 15Ավարտվեց Թիֆլիս–Կարս երկաթուղու շինարարությունը։
1899Ստ. Շահումյանի ղեկավարությամբ Ջալալօղլիում (Ստեփանավան) ստեղծվեց Հայաստանում առաջին մարքսիստական խըմբակը։
1900-1903 Լենինյան «Իսկրա» թերթի հրատարակությունը։
1901Երևանում ստեղծվեց սոցիաւ-ոեմոկրատական լենինյան-իսկրայական խմբակ։
1901, դեկտեմբերի 10—20Ռիգայամ տեղի ունեցավ Ռուսաստանի հայ ուսանողների համագումար, որտեղ Ստ. Շահումյանը ղեկավարում էր հեղափոխական սոցիալ-դեմոկրատական խումբը։
1901, դեկտեմբերի 13 Բացվեց Ալեքսանդրապոլ–Երևան երկաթուղագիծը։
1901Ստ. Շահումյանը Ռիգայի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում հիմնադրեց մարքսիստական «Թեորետիկ» խմբակը։
1902, ապրիլի 10 Հիմնադրվեց Թիֆլիսի հայոց դրամատիկական ընկերությունը։
1902Ստ. Շահումյանը Բ. Կնունյանցի, Ա. Զուրաբյանի, Ա. Խումարյանի, Ս. Խանոյանի և ուրիշների հետ միասին Թիֆւիսում հիմնադրեց լենինյան-իսկրայական ուղղության «Հայ սոցիալ-դեմոկրատների միությունը» :
1902, հոկտեմբերԹիֆլիսում լույս տեսավ «Հայ սոցիալ-դեմոկրատների միության» օրգան «Պրոլետարիատ» թերթը։
1903, հունվարի 12Ցարական կառավարության օրենքը հայ եկեղեցական գույքի և կալվածքների բռնագրավման և պետականացման մասին։
1903, մարտԹիֆլիսում ստեղծվեց ՌՍԴԲԿ Կովկասյան միությունը։
1903, մայիս և նոյեմբերՀաղպատի գյուղացիների զինված ելույթը կալվածատեր Բարաթովի դեմ։
1903, հուլիսի 17Բացվեց ՌՍԴԲԿ երկրորդ համագումարը։
1903, հոկտեմբերՌՍԴԲԿ Կովկասյան միության երկրորդ համագումարը։
1903, նոյեմբերՀիմնվեց Հավլաբաբի բոլշևիկյան ընդհատակյա տպարանը։
1903Ժնևում հիմնվեց «Սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական հայ կազմակերպությունը» (սպեցիֆիկներ)։
1904, Փետրվարի 22ՌՍԴԲԿ Կենտկոմը Ժնևում հաստատեց հայերեն և վրացերեն սոցիալ-դեմոկրատական գրականության հրատարակող հանձնաժողովի կազմը՝ Ստ. Շահումյանի գլխավորությամբ:
1904, Փետրվար– մայիսՍասունի հերոսական ինքնապաշտպանությունը։
1904, ապրիլի 29Ալեքսանդրապոլի արդյունաբերական և այլ ձեռնարկությունների աշխատողների գործադուլը։
1904, մայիսՌՍԴԲԿ Կովկասյան միության երրորդ համագումարը։
1905, հունվարի 9«Արյունոտ կիրակի»-ի դեպքերը Պետերբուրգում։ Ռուսական առաջին բուրժուա– դեմոկրատական հեղափոխության սկիզբը։
1905, ՓետրվարՑարական իշխանությունների կազմակերպած հայ-ադրբեջանական ընդհարումները Բաքվում, Երևաևում, Ելիզավետպոլում, Շուշիում և այլուր։
1905, մարտ–ապրիլԳործադուլային շարժումներ և բողոքի ցույցեր Երևանում. Ալավերդիում, Ալեքսանդրապոլում, Կարսում։
1905, ապրիլի 25Լոնդոնում բացվեց ՌՍԴԲԿ երրորդ համագումարը։
1905, մայիսՍտեղծվեց ՌՍԴԲԿ Բորչալուի գավառական կոմիտեն։
1905, օգոստոսի 1Ցարական կառավարությունը չեղյալ հայտարարեց 1903 թ. հունիսի 12-ի օրենքը։
1905, հոկտեմբերի 15Սկսվեց Հայաստանի երկաթուղայինների ընդհանուր գործադուլը։
1905, հոկտեմբերի 17Նիկոլայ II-ը հրապարակեց մանիֆեստ՝ խոստանալով օրենսդրական դումա և դեմոկրատական ազատություններ։ Ալավերդու հանքագործների գործադուլը։
1905, նոյեմբերի 20Ալավերդու հանքագործների գործադուլը։
1906, ՓետրվարՑարական զորքերը ապստամբ գյուղացիներին ահաբեկելու նպատակով ռմբակոծեցին Սիսիանի Անգեղակոթ, Բռնակոթ գյուղերը։
1906, ապրիլի 1Թիֆլիսում լույս տեսավ բոլշևիկյան «Կայծ» թերթը՝ Ստ. Շահումյանի և Ս. Սպանդարյանի խմբագրությամբ։
1906, ապրիլի 10Ստոկհոլմում բացվեց ՌՍԴԲԿ չորրորդ «Միավորիչ» համագումարը։
1906, հունիսԹիֆլիսում ստեղծվեց «Կովկասի հայոց դպրոցների ուսուցիչների և վարժուհիների միությունը»:
1906, օգոստոսի 2Բոլշևիկների ղեկավարությամբ Ալավերդիում սկսվեց խոշոր գործադուլ։
1906, օգոստոսի 18Թիֆլիսում լույս տեսավ բոլշևիկյան «Նոր խոսք» թեբթը՚ Ստ. Շահումյանի և Ս. Սպանդարյանի խմբագրությամբ։
1906, սեպտեմբերԵրևանում սկսեց գործել քաղաքային ձիաքարշը։
1907, հունվարի 27Երևանի Սարաջևի գործարանի բանվորների գործադուլը։
1907, մարտի 10Ալեքսանդրապոլի տպագրական բանվորների գործադուլը։
1907, մարտի 26—29Ղափանի պղնձահանքերի բանվորների գործադուլը։
1907, ապրիլի 30Լոնդոնում գումարվեց ՌՍԴԲԿ հինգերորդ համագումարը։
1907, մայիսԵրևանում գործարկվեց առաջին հիդրոէլեկտրակայանը
1907, հունիսի 3 Ստոլիպինյան պետական հեղաշրջումը Ռուսաստանում։
1907, հանիս«Սոցիալիստ հեղափոխականների կուսակցության հայկական կազմակերպության» ստեղծումը։
1907, դեկտեմբերի 27Փարիզում հրավիրվեց Թուրքիայի ընդդիմադիր կուսակցությունների և խմբերի կոնգրեսը։
1908, Փետրվարի 20Ավարտվեց Ուլուխանլու–Ջուլֆա երկաթուղու շինարարությունը։
1908, հուլիսի 23Երիտթուրքերի հեղաշրջումը Թուրքիայում, սահմանադրության վերականգնումը։
1909, մարտի 31 — ապրիլի 13Ադանայի և շրշակա հայերի կոտորածը։
1910, հունիսԱլավերդու հանքարդյունաբերական շրջանի Սիսիմադանի պղնձաձուլական գործարանի բանվորների գործադուլը։
1910—1911Գյուղացիական ելույթներ տեղի ունեցան Երևանի, էշմիածնի. Նոր Բայազետի, Ալեքսանդրապոլի, Ձանգեզուրի գավառներում։
1911, Փետրվարի 21— 23Կողբի աղահանքերի բանվորների գործադուլը:
1912, հունվարի 5Պրագայում բացվեց ՌՍԴԲԿ վեցերորդ կոնֆերանսը։ Ստ. Շահումյանը ն Ս. Սպանդարյանն ընտրվեցին Կենտկոմի կազմում։
1912, հոկտեմբերի 2Ամենայն Հայոց Գևորգ հինգերորդ կաթողիկոսի դիմումը Նիկոլայ երկրորդին։
1912, հոկտեմբերի 9Սկսվեց Բալկանյան առաջին պատերազմը, որին մասնակցեց Անդրանիկի գլխավորած հայկական ջոկատը։
1912, նոյեմբերի 10Պողոս Նուբար Փաշայի գլխավորությամբ կազմվեց Ազգային պատվիրակության Հայկական հարցը եվրոպական պետությունների մոտ արծարծելու համար։
1913, հունվարԹուրքիայում իշխանության գլուխ անցավ Էնվեր, Թալեաթ և Ջեմալ Փաշաների եռապետությունը։
1913, մայիսի 4Երևանում բացվեց հեռախոսային ցանցը։
1913, հունիսի սկիզբԿազմվեց Արևմտյան Հայաստանում անցկացվելիս բարենորոգումների ռուսական նախագիծը։
1913, հունիսի 29Սկսվեց Բալկանյան երկրորդ պատերազմը։
1913, հուլիսի 3Կ. Պոլսի դեսպանաժողովն սկսեց Հայկական բարենորոգումների հարցի քննարկումը։
1914, հունվարի 26Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև Կ, Պոլսում կնքվեց համաձայնագիր։
1914, հուլիսի 19Սկսվեց առաջին համաշխարհային պատերազմը։
1914, հուլիսի 20Կ. Պոլսում Գերմանիայի և Թուրքիայի միջև կնքվեց գաղտնի ռազմական դաշինք։
1914, սեպտեմբեր Հայտարարվեց հայ կամավորական շոկատներ ստեղծելու մասին։
1914, հոկտեմբերի 20, (նոյեմբերի 2)Ռուսաստանը պատերազմ հայտարարեց Թուրքիային։
1914, դեկտեմբերի 9—1915, հունվարի 5Սարիղամիշի օպերացիան, Էնվեր Փաշայի բանակի ջախջախումը։
1915, ՓետրվարԵրիտթուրքերի պարագլուխների գաղտնի խորհրդակցությունը, որն ընդունեց արևմտահայերի բնաջնջման որոշում։ 1915, ապրիլ Ինքնապաշտպանական կռիվները Շատախում։
1915, ապրիլի 7—մայիսի 6Վանի հերոսամարտը։
1915, ապրիլի 15Թալեաթի. Էնվերի ու Նազըմի ստորագրությամբ տեղական իշխանություններին ուղարկվեց արևմտահայերի համատարած բռնագաղթի ու բնաջնջման հրահանգ։
1915, ապրիլի 24Հայ մտավորականների ձերբակալումը Կ. Պոլսում, աքսորը և սպանությունը։ Հայկական Մեծ եղեռնի սկիզբը։
1915, մայիսի 12Ռուսաստանի, Անգլիայի ու Ֆրանսիայի կառավարությունների հուշագիրը Թուրքիային՝ հայկական ջարդերին վերջ տալու մասին։
1915, հունիսի 1—29Շապին-Գարահիսարի հերոսամարտը։
1915, հուլիսՌուսական զորքերի նահանջը։ Վանի և Վասպուրականի հայերի մեծ գաղթը և ծանր կորուստները։
1915, հուլիսՄուշի հայերի ինքնապաշտպանական կռիվները թուրք ջարդարարների դեմ։
1915, հուլիսի 29— սեպտեմբերի 13Մուսա լեռան հերոսական ինքնապաշտպանությունը։
1915, օգոստոսՑիմերվալդի կոնֆերանսի մանիֆեստը, ուր ցավակցություն էր հայտնվում պատերազմի զոհերի համար։
1915, սեպտեմբերի 30—հոկտեմբերի 23Ուրֆայի հայերի գոյամարտը։
1915-1917Թիֆլիսում հրատարակվեց բոլշևիկյան «Պայքար» թերթը։
1916, հունվարի 1Մոսկվայում լույս տեսավ «Армянский вестник» շաբաթաթերթը։
1916, Փետրվարի 3Ռուսական զորքերը գրավեցին էրզրումը։
1916, ՓետրվարՌուսական զորքերը գրավեցին Մուշը, Բիթլիսը. Մամախաթունը։
1916. նոյեմբերի 14Հուզումներ սկսվեցին Ղափանի Կոնդուրովների պղնձաձուլական գործարանում։
1916, նոյեմբերի 26Ֆրանսիան հայերից կազմեց «Արևելյան լեգեոնը»։
1917, Փետրվարի 27Բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխության հաղթանակը և ցարիզմի տապալումը Ռուսաստանում։
մարտԵրևանում, Ալեքսանդրապոլում, Սարիղամիշում, Կարսում, Նոր Բայազետում և այլուր ստեղծվեցին բանվորների, զինվորների դեպուտատների և գյուղացիական սովետները։
մարտի 9Ժամանակավոր կառավարությունը վերացրեց Կովկասի Փոխարքայությունը և ստեղծեց Անդրկովկասյան հատուկ կոմիտե (Օզակոմ)։
մարտի 16Թիֆլիսում հիմնվեց «Հայ ժողովրդական կուսակցությունը»։
ապրիլի 24—29Պետրոգրադում կայացավ բոլշևիկների կուսակցության համաոուսաստանյան յոթերորդ (ապրիլյան) կոնֆերանսը։
մայիսի 2Երևանում բացվեց արևմտահայերի առաջին համագումարը։
հուլիսի 5Երևանի բանվոր-ծառայողների ցույցերը ժամանակավոր կառավարության դեմ։
հուլիսի 19Բոլշևիկները Ալեքսանդրապոլում կազմակերպեցին բանվոր-ծառայողների և զինվորների մեծ ցույց։
հուլիսի 26Իր աշխատանքն սկսեց ՌՍԴԲԿ վեցերորդ համագումարը։
օգոստոսի 15Ալավեբդու բանվորների գործադուլը։
սեպտեմբերի 29Թիֆլիսում բացվեց հայկական ազգային համախորհրդակցությունը. որտեղ ընտըրվեց Հայոց ազգային խորհուրդ։
հոկտեմբերի 2—7Թիֆլիսում կայացավ ՌՍԴԲ(բ)Կ Կովկասյան կազմակերպությունների աոաշին համագումարը։
հոկտեմբերի 25 (նոյեմբերի 7)Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխության հաղթանակը։
նոյեմբերի 3-24Երևանում, Ալեքսանդրապոլում, Ալավերդիում, Ղարաքիլիսայում, Կարսում, Սարիղամիշում, Ջալալօղլիում և այլ վայրերում տեղի ունեցան բազմամարդ միտինգներ, որոնց մասնակիցները ողջունեցին Հոկտեմբերյան հեղափոխության հաղթանակը։
նոյեմբերի 15Թիֆլիսում կազմվեց Անդրկովկասյան կոմիսարիատը։
դեկտեմբերի 16Սովետական Ռուսաստանի ժողկոմխորհը, Վ. Ի. Լենինի նախագահությամբ, Բաքվի սովետի նախագահ Ստ. Շահումյաևին նշանակեց Կովկասի գործերի ժամանակավոր արտակարգ կոմիսար։
1917—1918Թիֆլիսում լույս տեսավ «Բանվորի կռիվը» թերթը։
դեկտեմբերի 29Սովետական Ռուսաստանի ժողկոմխորհն ընդունեց «Թուրքահայաստանի» մասին դեկրետը։
դեկտեմբերՍովետական Ռուսաստանի ազգությունների գործերի ժողովրդական կոմիսարիատին կից Սոսկվայում ստեղծվեց ՛Հայկական գործերի կոմիսարիատը։
1918 հունվարի 19Բաքվում լույս տեսավ «Բանվորի խոսք» շաբաթաթերթը։
փետրվարի 10Թիֆլիսում բացվեց Անդրկովկասյան սեյմը։
փետրվարի 27Թիֆլիսում լույս տեսավ «Բանվոր» օրաթերթը։
մարտի 3 Ստորագրվեց Բրեստի պայմանագիրը։
մարտի 6 Պետրոգրադում բացվեց ՌԿ(բ)Կ յոթերորդ համագումարը։
մարտի 12 Թուրքական բանակը գրավեց Էրգրումը։
ապրիլի 13Սովետական Ռուսաստանի կառավարության բողոքի հեռագիրը թուրքական բանակի՝ դեպի Անդրկովկաս առաջ շարժվելու և խաղաղ բնակչությանը բնաջնջելու առթիվ։
ապրիլի 22Անդրկովկասյան սեյմը Անդրկովկասը հայտարարեց անկախ։
ապրիլի 25Բաքվում կազմվեց ժողկոմխորհ՝ Ստ. Շահումյանի գլխավորությամբ (Բաքվի կոմունա)։
ապրիլի 25Թուրքական բանակը գրավեց Կարսը։
մայիսի 15Թուրքական բանակը գրավեց Ալեքսանդրապոլը։
մայիսի 22-26Սարդարապատի հերոսամարտը։ Թուրքական բանակի ջախջախումը։
մայիսի 25-28Ղարաքիլիսայի հերոսամարտը։
մայիսի 26-28Տրվեց Անդրկովկասյան սեյմը։ Վրաստանը. Ադրբեջանը և –"Հայաստանը հայտարարվեցին անկախ հանրապետություններ։
հունիսի 4Բաթումում Թուրքիայի և Հայոց ազգային խորհրդի պատվիրակության միջև կնքվեց պայմանագիր։
հուլիսի 31Բաքվում ժամանակավորապես ընկավ սովետական իշխանությունը;
սեպտեմբերի 19Արաբայի (Պաղեստին) ճակատամարտը։ Արևելյան (Հայկական) լեգեոնի մարտիկների հաղթանակը թուրքական զորքերի դեմ։
սեպտեմբերի 20Բաքվի 26 կոմիսարների գնդակահարությունը անդրկասպյան ավազուտներում։
դեկտեմբերի 9—31Դաշնակցականների և մենշևիկների արկածախնդրական քաղաքականության հետևանքով տեղի ունեցավ հայ-վրացական զինված ընդհարում։
1919, հունվարի 9Թիֆլիսում, Անտանտի զինվորական գործիչների ղեկավարությամբ, բացվեց դաշնակցական և մենշևիկյան կառավարությունների ներկայացուցիչների կոնֆերանս, որի որոշմամբ Լոռին հայտարարվեց «Չեզոք գոտի»։
մարտի 18Սոսկվայում բացվեց ՌԿ(բ)Կ ութերորդ համագումարը։
ապրիլի 8Գործադուլ հայտարարեցին Երևանի երկաթուղային բանվոր-ծառայողները։
ապրիլի 20Երևանում ստեղծվեց «Սպարտտկ» կազմակերպությունը։
օգոստոսի 1Երևանում բացվեց Հայաստանի բուրժուական հանրապետության պառլամենտը։
սեպտեմբերԵրևանում տեղի ունեցավ Հայաստանի բոլշևիկյան կազմակերպությունների ներկայացուցիչների ընդհատակյա խորհրդակցություն, որն ընտրեց ՌԿ(բ)Կ Հայաստանի կոմիտե՝ Արմենկոմ։
հոկտեմբերի 30Սկսվեց Ալեքսանդրապոլի տպարանի բանվորների գործադուլը։
1920, հունվարի 6Ալեքսանդրապոլի երկաթուղային կայարանում տեղի ունեցավ խոշոր գործադուլ։
հունվարի 19—20Երևանում տեղի ունեցավ Հայաստանի կոմունիստական կազմակերպությունների աոաջին ընդհատակյա կոնֆերանսը։
մարտի 29Մոսկվայում բացվեց ՌԿ(բ)Կ իններորդ համագումարը։
ապրիլի 23Ալեքսանդրապոլում տեղի ունեցավ աշխատավորության հակակառավարական ցույց։
ապրիլի 28Սովետական իշխանության հաստատումը Ադրբեջանում։
մայիսի 1Երևանում, Ալեքսանդրապոլում, Կարսում, Սարիղամիշում, Նոր Բայազետում և Հայաստանի այլ վայրերում կոմունիստների ղեկավարությամբ տեղի ունեցան խոշոր ցույցեր դաշնակցական կառավարության դեմ։
մայիսի 7Ալեքսանդրապոլում տեղի ունեցավ Ալեքսանդրապոլի, Կարսի, Սարիղամիշի, Քյավթառլուի. Ղազախ-Շամշադինի բոլշևիկյան կազմակերպությունների խորհրդակցություն՝ Արմենկոմի ներկայացուցիչների մասնակցությամբ: Խորհրդակցությունը զինված ապստամբությունը ղեկավարելու համար կազմեց Հայաստանի Ռազմահեղափոխական կոմիտե։
մայիսի 10Հայաստանի Ռազմահեղափոխական կոմիտեն Ալեքսանդրապոլում, ինչպես նան ամբոդջ Հայաստանում, հայտարարեց սովետական իշխանություն։
մայիսԶինված ապստամբություններ տեղի ունեցան Կարսում, Սարիղամիշում, Նոր Բայազետում, Իջևանում, Դիլիջանում, Ղազախում, Շամշադինում, Զանգեզուրում և այլուր։
մայիսի 31Մոսկվայում բանակցություններ սկսվեցին Սովետական Ռուսաստանի ներկայցուցիչների և Հայաստանի կառավարության պատվիրակության միջև։
հունիսՌԿ(բ)Կ Հայաստանի կազմակերպությունները ձևավորվեցին որպես Հայաստանի կոմունիստական (բոլշևիկների) կուսակցություն։
օգոստոսի 10Սևր քաղաքում (Փարիզի մոտ) դաշնակիցների և Թուրքիայի սուլթանական կառավարության միջև կնքվեց դաշնագիր։
օգոստոսի 10ՌՍՖՍՀ լիազոր-ներկայացուցիչ Բ. Լեգրանը Հայաստանի կառավարության ներկայացուցիչների հետ Թիֆլիսում կնքեց համաձայնագիր :
սեպտեմբերի 22Սկսվեց թուրքական բանակի ներխուժումը Արևելյան Հայաստան։
հոկտեմբերի 8Հրապարակվեց ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի կոչը դաշնակցական կառավարությունը տապալելու մասին։
հոկտեմբերի 11Դաշնակցական կառավարության հետ բանակցություններ վարելու համար Երևան ժամանեց Սովետական Ռուսաստանի պատվիրակությանը :
նոյեմբերի 15—28Հեղափոխական ելույթներ տեղի ունեցան Շիրակի, Նոր Բայազետի, Դարալագյազի, Ախտայի, Ապարանի, էջմիածնի. Իջևանի, Դիլիջանի, Շամշադինի և Հայաստանի այլ շրջաններում։
նոյեմբերի 29Հայաստանում հաստատվեց սովետական իշխանություն։
նոյեմբերի 30ՀՍՍՀ Հեղկոմը Հայաստանի ապստամբ բանվորների և գյուղացիների անունից հեռագիր ուղարկեց Վ. Ի. Լենինին։
դեկտեմբերի 2Վ. Ի. Լենինը ողջույնի հեռագիր ուղարկեց Հայաստանի Ռազմահեղափոխական կոմիտեի նախագահ Ս. Կասյանին։
դեկտեմբերի 2Դաշնակցական կառավարության պատվիրակությունը Ալեքսանդրապոլում թուրքական զավթիչների հետ կնքեց Հայաստանը անդամահատող և ստրկացնող ապօրինի պայմանագիր:
դեկտեմբերի 4Երևան ժամանեց ՀՍՍՀ Հեղկոմը։
դեկտեմբերի 5Երևանում լույս տեսավ ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի և Հայհեղկոմի օրգան «Կոմունիստ» հայերեն օրաթերթի առաջին համարը։
դեկտեմբերի 6ՀՍՍՀ Հեղկոմի դեկրետով հանրապետության սահմաններում պետական լեզու ճանաչվեց հայերենը։
դեկտեմբերի 10ՀՍՍՀ Հեղկոմը դեկրետ ընդունեց բանկերի ազգայն ացման մասին։
դեկտեմբերի 13Վ. Ի. Լենինն ընդունեց ՀՍՍՀ Հեղկոմի անդամներ Ա. Մռավյանին ն Ս. Տեր-Գաբրիելյանին։
դեկտեմբերի 13ՀՍՍՀ ներքին գործերի ժողկոմատի հրամանը հին վարչական հիմնարկներն ու պաշտոնները վերացնելու մասին։
դեկտեմբերի 17ՀՍՍՀ Հեղկոմի դեկրետով ՛Հայաստանի բոլոր կուլտուր-կրթական հիմնարկները պետականացվեցին։
դեկտեմբերի 18ՀՍՍՀ արդարադատության ժոդկոմիսարիատի հրամանով վերացվեցին հին դատարանները։
դեկտեմբերի 25Դաշնակցականները կազմեցին այսպես կոչված «Ինքնավար Սյունիքի կառավարություն» (1921 թվականի ապրիլի 26-ին այն վերակազմվեց և կոչվեց «Լեռնահայաստանի կառավարություն»)։
դեկտեմբերի 28ՀՍՍՀ ՛Հեղկոմն ընդունեց դեկրետ հողի ազգայնացման մասին։
1921, հունվարի 21ՀՍՍՀ Հեղկոմն ընդունեց դեկրետ ՀՍՍՀ ժողովրդական տնտեսության խորհուրդ՝ ժողտնտխորհ, կազմակերպելու մասին։
հունվարի 23Երևանի Ժողովրդական համալսարանի հանդիսավոր բացումը (1923 թվականից պետական համալսարան)։
Փետրվարի 5ՀՍՍՀ Հեղկոմն ընդունեց դեկրետ էջմիածնի մատենադարանի և թանգարանի բազայի վրա Հայաստանի կալտուր-պատմական գիտական ինստիտուտ հիմնելու մասին։
Փետրվարի 12Սկսվեց Վրաստանի մենշևիկյան կառավարության դեմ Լոռու «Չեզոք գոտու» աշխատավորության ապստամբությունը։
Փետրվարի 13Դաշնակցականների հակահեղափոխական խռովության սկիզբը։
Փետրվարի 25Սովետական իշխանության հաստատումը Վրաստանում։
Փետրվարի 26Դաշնակցականների հակահեղափոխական խռովության դեմ կռվելու նպատակով Դիլիջանում ստեղծվեց Հայաստանի հյուսիսային գավառների Ռազմահեղափոխական կոմիտե։
մարտի 8Մոսկվայում բացվեց ՌԿ(բ)Կ տասներորդ համագումարը։
մարտի 16Մոսկվայում կնքվեց սովետա-թուրքական պայմանագիրը։
ապրիլի 2Երևանն ազատագրվեց դաշնակցական խռովարարներից։
ապրիլի 14Վ. Ի. Լեհինի պատմական նամակը Ադրրեջանի, Վրաստանի, ՛Հայաստանի, Դաղըստանի և Լեռնականների հանրապետության կոմունիստներին։
ապրիլի 22Ալեքսանդրապոլն ազատագրվեց թուրքական զավթիչներից։
մայիսի 21ՀՍՍՀ Հեղկոմը վերակազմվեց ՀՍՍՀ Ժողովըրդական կոմիսարների խորհրդի։
հունիսի 24ՀՍՍՀ Ժողկոմխորհի դեկրետը պարենմասնատրումը պարենհարկով փոխարինելու մասին։
հունիսի 26— հուլիսի 13Քաղաքացիական կռիվները Զանգեզուրում։
հունիսՍտեղծվեցին առաշին սովետական տնտեսությունները ՛Հայաստանում։
օգոստոսի 21Երևանում բացվեց Հայաստանի կոմերիտմիության առաջին համագումարը։
օգոստոսի 22Երևանում բացվեց Հայաստանի արհեստակցական միությունների առաջին համագումարը։
սեպտեմբերի 21ՀՍՍՀ ժողկոմխորհն ընդունեց դեկրետ Հայաստանում անգրագիտությունը վերացնելու մասին։
սեպտեմբերի 29ՌՍՖՍՀ Կենտգործկոմն ընդունեց դեկրետ «Լազարյան ճեմարանը Սովետական Հայաստանի կուլտուրայի տուն վերանվանելու և նրա բոլոր նյութական ու կուլտուրական արժեքները Սովետական Հայաստանի կառավարության տրամադրության տակ դնելու մասին»։
հոկտեմբերի 13Մի կողմից Հայաստանի, Ադրբեջանի ու Վրաստանի, մյուս կողմից՝ Թուրքիայի միջև կնքվեց Կարսի պայմանագիրը։
դեկտեմբերի 1Հայաստանում սկսվեցին սովետների առաջին ընտրությունները։
դեկտեմբերՍկսվեց հայերի հայրենադարձությունը Սովետական Հայաստան։
1921Սփյուռքում ձևավորվեց ռամկավար ազատականների կուսակցությունը։
1922, հունվարի 26 Երևանում բացվեց Հկ(բ)կ առաշին համագումարը։
հունվարի 26Երևանում բացվեց առաջին պետական դրամատիկական թատրոնը։
հունվարի 30Երևանում բացվեց ՛ՀՍՍՀ բանվորների, գյուղացիների և կարմիրբանակայինների պատգամավորների սովետների առաջին համագումարը։
Փետրվարի 3ՀՍՍՀ սովետների առաջին համագումարը հաստատեց ՀՍՍՀ առաջին սահմանադրությունը։
Փետրվարի 19Թիֆլիսում բացվեց Անդրկովկասյան կոմունիստական կազմակերպությունների առաջին համագումարը։
մարտի 12Թիֆլիսում տեղի ունեցավ Հայաստանի, Վրաստանի և Ադրբեջանի Կենտգործկոմների ներկայացուցիչների լիազոր կոնֆերանսը, որը հաստատեց Անդրկովկասյան ֆեդերացիայի ստեղծման դաշնակցային պայմանագիրը։
մարտի 27Բացվեց ՌԿ(բ)Կ տասնմեկերորդ համագումարը։
նոյեմբերի 7Երևանում բացվեց պետական հանրային գրադարանը։
նոյեմբերի 7Երևանում բացվեց պետական թանգարանը։
նոյեմբերի 29Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ սովետների երկրորդ համագումարը։
դեկտեմբերի 10Բաքվում բացվեց Անդրկովկասյան սովետների առաջին համագումարը, որը որոշեց ԱՍՍՖՀՄ-ն վերակազմել ԱՍՖՍՀ-ի։
դեկտեմբերի 30Սովետների համամիութենական առաջին համագումարում կազմավորվեց Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միությանը՝ ՍՍՀՍ։
1923, հունվարի 29 Տեղի ունեցավ Երևանի առաջին բանֆակի հանդիսավոր բացումը։
մարտի 13Երևանում բացվեց ՀԿ(բ)Կ երկրորդ համագումարը։
մարտի 20Թիֆլիսում բացվեց Անդրկովկասյան կոմունիստական կազմակերպությունների երկրորդ համագումարը։
ապրիլի 16ՀՍՍՀ ժողկոմխորհը որոշում ընդունեց Սովետական Հայաստանի պետկինո (հետագայում Հայկինո) ստեղծելու մասին։
ապրիլի 17Մոսկվայում բացվեց ՌԿ(բ)Կ տասներկուերորդ համագումարը։
մայիսի 5Լույս տեսավ ՀԼԿԵՄ Կենտկոմի օրգան «Ավանգարդ» թերթի առաջին համարը։
հունիսի 2ՀՍՍՀ Կենտգործկոմը որոշում ընդունեց Աշխատանքի կարմիր դրոշի շքանշան սահմանելու մասին։
դեկտեմբերի 1Երևանում բացվեց Հայաստանի պետական կոնսերվատորիան։
դեկտեմբերի 4Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ սովետների երրորդ համագումարը։
1924, հունվարի 21Վ. Ի. Լենինի մահը։
Փետրվարի 26ՍՍՀՄ Կենտգործկոմի որոշմամբ Ալեքսանդրապոլ քաղաքը վերանվանվեց Լենինական։
մայիսի 5Երևանում բացվեց ՝ՀԿ(բ)Կ երրորդ համագումարը։
մայիսի 13Թիֆլիսում բացվեց Անդրկովկասի կոմունիստական կազմակերպությունների երրորդ համագումարը։
մայիսի 23Մոսկվայում բացվեց ՌԿ(բ)Կ տասներեքերորդ համագումարը։
նոյեմբերի 7 Շարք մտավ Ղափանի պղնձաձուլարանը։
1925, մարտի 12Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ սովետների հինգերորդ համագումարը։
ապրիլի 27Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ գիտության և արվեստի ինստիտուտը։
հունիսի 21Շիրակի ջրանցքի հանդիսավոր բացումը։
նոյեմբերի 30Երևանում բացվեց ՀԿ(բ)Կ չորրորդ համագումարը։
դեկտեմբերի 5Թիֆլիսում բացվեց Անդրկովկասի կոմունիստական կազմակերպությունների չորրորդ համագումարը։
դեկտեմբերի 18Մոսկվայում բացվեց ՀամԿ(բ)Կ տասնչորսերորդ համագումարը։
1926, մայիսի 16Երևանի առաջին հիդրոէլեկտրակայանի գործարկումը։
օգոստոսի 26Բացվեց «Արզնի» առողջարանը։
1927, մարտի 20Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ սովետների հինգերորդ համագումարը։
հուլիսի 24Զորագէսի հանդիսավոր հիմնադրումը։
նոյեմբերի 13Բացվեց ՀԿ(բ)Կ հինգերորդ համագումարը։
նոյեմբերի 21Թիֆլիսում բացվեց Անդրկովկասի կոմունիստական կազմակերպությունների հինգերորդ համագումարը։
դեկտեմբերի 2Մոսկվայում բացվեց ՀամԿ(բ)Կ տասնհինգերորդ համագումարը։
1928, նոյեմբերի I Լենինականում բացվեց Հայաստանի պետական երկրորդ դրամատիկ թատրոնը։
նոյեմբերի 17 Երևանում բացվեց Հայաստանի կոլտնտեսությունների առաջին համագումարը։
նոյեմբերի 29 Տեղի ունեցավ Լենինականի Մայիսյան ապստամբության անվան տեքստիլ գործարանի և հիդրոէլեկտրակայանի գործարկումը
1929, հունվարի 20Բացվեց ՀԿ(բ)Կ վեցերորդ համագումարը։
ապրիլի 7Բացվեց ՀՍՍՀ սովետների վեցերորդ համագումարը, որտեղ հաստատվեց ՀՍՍՀ ժողովրդական տնտեսության զարգացման առաջին հնգամյա պլանը։
նոյեմբերի 29Բացվեց Երևանի պատանի հանդիսատեսի թատրոնը։
նոյեմբերի 29Տեղի ունեցավ Լենինական–ԱրթիԿ երկաթգծի հանդիսավոր բացումը։
1930, մարտի 1Սկսեց աշխատել Սարդարապատի մեքենատրակտորային կայանը՝ աո՚աջինը Սովետական Հայաստանում։
մայիսի 24 Երևանում բացվեց ՀԿ(բ)Կ յոթերորդ համագումարը։
հունիսի 5 Թիֆլիսում բացվեց Անդրկովկասի կոմունիստական կազմակերպությունների վեցերորդ համագումարը։
հունիսի 26 Բացվեց ՀամԿ(բ)Կ տասնվեցերորդ համագումարը։
հուլիսի 25 ՀամԿ(բ)Կ Կենտկոմը որոշում ընդունեց ընդհանուր պարտադիր տարրական ուսուցում մտցնելու մասին։
օգոստոսի 5 ՀՍՍՀ Կենտգործկոմը և ժողկոմխորհը որոշում ընդունեցին ՀՍՍՀ գավառները վերացնելու մասին։ Հանրապետությունը բաժանվեց 25 շրջանի։
նոյեմբերի 1 ՀՍՍՀ ժողկոմխորհը որոշում ընդունեց ՀՍՍՀ գիտության և արվեստի ինստիտուտը վերակառուցելու և այն գիտությունների ինստիտուտ վերանվանելու մասին։
նոյեմբերի 29 Բացվեց Փոքր Սարդարապատի ջրանցքը։
1931, Փետրվարի 14Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ սովետների յոթերորդ համագումարը։
1932, հունվարի 3 Երևանում տեղի ունեցավ մարքսիզմ-լենինիզմի ինստիտուտի հանդիսավոր բացումը։
հունվարի 17 Բացվեց ՀԿ(բ)Կ ութերորդ համագումարը։
Փետրվարի 23 Երևանում լույս տեսավ Հայաստանի սովետական գրողների ֆեդերացիայի օրգան «Գրական թերթի» առաջին համարը։
ապրիլի 9 Կազմակերպվեցին Հայաստանի սովետական գրողների միությունը. Սովետական Հայաստանի երաժիշտների միությունը, սովետական նկարիչների ու կերպարվեստի աշխատողների միությունը և սովետական ճարտարապետների միությունը։
նոյեմբերի 5 Տեղի ունեցավ Երևանի երկրորդ հիդրոկայանի գործարկումը։
նոյեմբերի 7 Բացվեց Մինջևան–Ղափան երկաթուղին։
նոյեմբերի 15 Տեղի՛ ունեցավ Զորագէսի հանդիսավոր գործարկումը։
1933, հունվարի 12 Գործարկվեց Երևանի տրամվայը։
հունվարի 20 Տեղի ունեցավ ՜ՀՍՍՀ պետական օպերայի հանդիսավոր բացումը։
նոյեմբերի 29 Գործարկվեցին Կիրովականի քիմիական կոմբինատը և Դավալուի (Արարատ) ցեմենտի գործարանը։
1934, հունվարի 10 Երևանում բացվեց ՀԿ(բ)Կ իններորդ համագումարը։
հունվարի 15 Թիֆլիսում բացվեց Անդրկովկասի կոմունիստական կազմակերպությունների յոթերորդ համագումարը։
հունվարի 27 Բացվեց ՀամԿ(բ)Կ տասնյոթերորդ համագումարը
հուլիսի 12 Լույս տեսավ ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի, Երքաղկոմի և ՀՍՍՀ Կենտգործկոմի օրգան «Կոմունիստ» թերթի առաջին համարը։
օգոստոսի 1 Բացվեց Հայաստանի սովետական գրողների առաջին համագումարը։
սեպտեմբերի 6 Տեղի ունեցավ Ղափանի հարստացուցիչ ֆաբրիկայի հանդիսավոր բացումը։
նոյեմբերի 5 Բացվեց Լենինականի մանկավարժական ինստիտուտը։
նոյեմբերի 29 Գործարկվեց Երևան–Քանաքեռ երկաթգիծը։
1935, հունվարի 10 Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ սովետների ութերորդ համագումարը։
մայիս էկրան բարձրացավ «Պեպո» առաշին հայկական հնչուն կինոնկարը։
հունիսի 19 Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ պետական պատմական թանգարանը։
հուլիսի 14 Տեղի ունեցավ ՍՍՀՍ գիտությունների ակադեմիայի հայկական մասնաճյուղի (Արմֆանի) հանդիսավոր հիմնադրումը։
1936, նոյեմբերի 19 Բացվեց ՀՍՍՀ սովետների իններորդ արտակարգ համագումարը։
դեկտեմբերի 5 ՍՍՀՍ սովետների ութերորդ արտակարգ համագումարը հաստատեց ՍՍՀՍ նոր սահմանադրությունը։
դեկտեմբերի 5 Շարք մտավ ՔանաքեոհԷկը։
1937, մարտի 23 ՀՍՍՀ սովետների իններորդ համագումարը հաստատեց Հայկական ՍՍՀ նոր սահմանադրությունը։
մայիսի 26 Բացվեց ՀԿ(բ)Կ տասներորդ համագումարը։
նոյեմբերի 15 Տեղի ունեցավ Ստանիսլավսկու անվան ռուսական պետական դրամատիկական թատրոնի հանդիսավոր բացումը Երևանում։
դեկտեմբերի 17 Տեղի ունեցան ՍՍՀՍ առաջին գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
1938, հունիսի 2 Բացվեց ՀԿ(բ)Կ տասնմեկերորդ համագումարը։
հունիսի 12 Տեղի ունեցան Հայկական ՍՍՀ առաջին գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
հուլիսի 12 Բացվեց ՀՍՍՀ առաջին գումարման Գերագույն սովետի առաջին նստաշրջանը։
1939, Փետրվարի 26 Բացվեց ՀԿ(բ)Կ տասներկուերորդ համագումարը։
մարտի 10 Բացվեց ՀամԿ(բ)Կ տասնութերորդ համագումարը։
սեպտեմբերի 15 Սկսվեց «Սասունցի Դավիթ» Էպոսի 1000-ամյակի տոնակատարությունը։
հոկտեմբերի 20 Մոսկվայում բացվեց հայկական արվեստի տասնօրյակը։
1940, մարտի 11 Բացվեց Հկ(բ)կ տասներեքերորդ համագումարը։
մարտ Շահագործման հանձնվեց Երևանի Ս. Մ. Կիրովի անվան սինթետիկ կաուչուկի գործարանը։
նոյեմբերի 24 Տեղի ունեցավ Վ. Ւ. Լենինի հուշարձանի հանդիսավոր բացումը Երևանի Լենինի հրապարակում։
1941, մայիսի 10 Մոսկվայում սկսվեց հայ գրականության տասնօրյակը։
մայիսի 25 Տեղի ունեցավ Մոսկվայի համամիութենական գյուղատնտեսական ցուցահանդեսի հայկական տաղավարի հանդիսավոր բացումը։
հունիսի 22 Ֆաշիստական Գերմանիան հարձակվեց Սովետական Միության վրա։ Սկսվեց սովետական ժողովրդի Հայրենական մեծ պատերազմը։
օգոստոսի 17 Հրապարակվեց Սովետական ՜Հայաստանի գիտության, արվեստի ու գրականության մի խումբ աչքի ընկնող գործիչների դիմումը արտասահմանյան երկրների բոլոր հայերին՝ ֆաշիզմի դեմ պայքարելու համար։
օգոստոսի 25 «Պբավդա>-ում լույս տեսավ առաջնորդող հոդված «Հայ ժողովուրդը Սովետական Միության ազատագրական պատերազմի մարտական մասնակիցն Է» վերնագրով։
դեկտեմբեր Երևանում կազմավորվեց 89-րդ հայկական հրաձգային դիվիզիան՝ գնդապետ Ս. Զաքյանի հրամանատարությամբ։
1942, հունվար Կերչի թերակղզում, մարտական իրադրության մեջ, ձևավորվեց 390-րդ հայկական Դիվիզիան։ Հայաստանում գտնվող 409-րդ դիվիզիան» համալրվելով հայ ռազմիկներով ու սպաներով, վերանվանվեց Հայկական դիվիզիա։
ապրիլ Հայաստանում ձևավորվեց 408-րդ հայկական հրաձգային դիվիզիան։
1942 Հիմնադրվեց Վ. Ի. Լհնինի անվան հայէլեկտրագործարանը:
1943, հոկտեմբերի 9 Թամանյան թեբակղզու ազատագրման համար մղված մարտերում ցուցաբերած խիզախության համար Գերագույն գլխավոր հրամանատարության հրամանով 89-րդ հրաձգային դիվիզիային շնորհվեց Թամանյան կոչում։
նոյեմբերի 29 Բացվեց Հայկական ՍՍՀ գիտությունների ակադեմիան։
1944, մարտի 18 Մարտաշարք մտավ «Սասունցի Դավիթ» տանկային շարասյունը, որը ստեղծվել էր արտասահմանյան հայերի հավաքած միջոցներով։
նոյեմբերի 20 Հիմնադրվեց արտասահմանի հետ մշակութային կապի հայկական ընկերությանը։
1945, հունվարի 12 Երևանում բացվեց Հայաստանի կոմպոզիտորների աոաջին համագումարը։
մարտ Ռամկավար ազատական կուսակցության, Ամերիկահայ առաջադիմական միության և հնչակյան կուսակցության միջև կայացած համաձայնությամբ ստեղծվեց Ամերիկահայ ազգային խորհուրդ։
մայիսի 9 Հայրենական մեծ պատերազմում սովետական ժողովրդի տարած հաղթանակի օրը։
օգոստոսի 27 Երևանում բացվեց Հայաստանի սովետական նկարիչների միության աոաջին համագումարը։
հոկտեմբեր Երևանում բացվեցին գեղարվեստաթատերական և ֆիզկուլտուրայի ինստիտուտները։
1946, մարտի 27 ՀՍՍՀ գերագույն սովետի Նախագահության հրամանագիրը ՀՍՍՀ ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը ՀՍՍՀ Մինիստրների սովետի և ՀՍՍՀ ժողովրդական կոմիսարիատները ՀՍՍՀ մինիստրությունների վերակազմելու մասին։
հուլիսի 2 Արտասահմանից ներգաղթող հայերի աոաջին խմբի ժամանումը Սովետական Հայաստան։
1947, հունվարի 4 Տեղի ունեցան ՀՍՍՀ երկրորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
ապրիլի 30 ԱՄՆ-ում հրավիրվեց համաշխարհային հայկական կոնգրես։
օգոստոսի 23 ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի բյուրոյի որոշմամբ կազմակերպվեց ՍՄԿԿ Կենտկոմին կից մարքսիզմ-լենինիզմի ինստիտուտի հայկական ֆիլիալը՝ Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության պատմության ինստիտուտը։
1947 Նյու Յորքում ձևավորվեց ամերիկահայ«Միջհայրենակցական միությունը»։
1948, նոյեմբերի 12 Բացվեց ՀԿ(բ)Կ տասնչորսերորդ համագումարը։
1949, մարտի 16 Բացվեց Հայաստանի թատերական ընկերության աոաջին համագումարը։
նոյեմբերի 11 Գործարկվեց Սևանի ստորերկրյա հիդրոէլեկտրակայանը։
1950 Շահագործման հանձնվեցին Քանաքեռի ալյումինի և Երևանի պոլիվինիլացետատի գործարանները։
1951, Փետրվարի 25 Տեղի ունեցան ՀՍՍՀ երրորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
մարտի 20 Բացվեց ՀԿ(բ)Կ տասնհինգերորդ համագումարը։
1951 Շահագործման հանձնվեցին Երևանի էլեկտրալամպերի գործարանը, բրդյա նուրբ գործվածքների կոմբինատը և Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը։
1952, սեպտեմբերի 20 Բացվեց ՀԿ(բ)Կ տասնվեցերորդ համագումարը։
հոկտեմբերի 5 Բացվեց ՍՄԿԿ տասնիններորդ համագումարը։
1952 Շահագործման հանձնվեցին Շահումյանի շրջանի Վ.Ի. Լենինի անվան մետաքսի և Դաստակերտի պղնձամոլիբդենային կոմբինատները։
1953, ապրիլի 26 Ավարտվեց Գյումուշի հիդրոէլեկտրակայանի առաջին հերթի շինարարությանը։
1954,Փետրվարի 14 Բացվեց ՀԿԿ տասնյոթերորդ համագումարը։
1955, մարտի 6 Տեղի ունեցան ՀՍՍՀ չորրորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
1955 Հիմնադրվեց Բեյրութի Հայկազյան կոլեջի հայագիտական ամբիոնը. ԱՍՆ-ում՝ Հայագիտական ազգային ընկերությունը։
1956, հունվարի 19 Բացվեց ՀԿԿ տասնութերորդ համագումարը։
Փետրվարի 14 Բացվեց ՍՄԿԿ քսաներորդ համագումարը։
1957, հունիսի 6 Ստեղծվեց ՀՍՍՀ ժողովրդական տնտեսության խորհուրդ՝ ժողտնտխորհ։
հոկտեբերի 11 Լույս տեսավ «Երևան» (այժմ՝ «Երեկոյան Երևան») թերթի առաջին համարը։
նոյեմբերի 17 Շահագործման հանձնվեց Երևան–Ախտա (այժմ՝ Հրազդան) երկաթուղին։
1958, հունվարի 25 Բացվեց ՀԿԿ տասնիններորդ համագումարը։
նոյեմբերի 2 Գործարկվեց Արզնի–Շամիրամ ջրանցքի աոաջին հերթը։
դեկտեմբերի 29 ՍՍՀՄ Գերագույն սովետի Նախագահության հրամանագիրը Հայկական ՍՍՀ-ն Լենինի շքանշանով պարգևատրելու մասին։
1958Շահագործման հանձնվեցին Երևանի մետաղահատ հաստոցների. Չարենցավանի (Լուսավանի) ներտաշ հաստոցների, երկաթբետոնե կոնստրուկցիաների. Կիրովականի ճշգրիտ հաստոցների. Լենինականի հղկող հաստոցների գործարանները։
1959, հունվարի 10Բացվեց ՀԿԿ քսաներորդ արտահերթ համագումարը։
հունվարի 27Բացվեց ՍՄԿԿ քսանմեկերորդ արտահերթ համագումարը։
մարտի 15 Տեղի ունեցան ՀՍՍՀ հինգերորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
նոյեմբերի 5 Գործարկվեց Աթարբեկյանի հիդրոէլեկտրակայանը։
դեկտեմբերի 3 Երևանի կայարանամերձ հրապարակում տեղի ունեցավ «Սասունցի Դավիթ» արձանի հանդիսավոր բացումը։
I960, Փետրվարի 10 Բացվեց ՀԿԿ քսանմեկերորդ համագումարը։
Փետրվարի 10 Ավարտվեց Ղարաբաղ–Ղազախ–Երևան գազամուղի շինարարությունը։
սեպտեմբերի 26 Երևանում բացվեց Հայաստանի ուսուցիչների համագումարը։
նոյեմբերի 30 Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ հեղափոխության պետական թանգարանը։
1961, ապրիլի 29 Երևանում բացվեց ՀՍՍՀ ժողովրդական տնտեսության նվաճումների ցուցահանդեսը։
օգոստոսի 12 ՍՍՀՍ Մինիստրների սովետի որոշումը«Սևանա լճի մակարդակը բնական պայմաններին մոտ բարձրության վրա պահպանելու նպատակով Արփա գետի ջրի մի մասը Սևանա լիճ շրջելու միջոցառումների մասին»։
սեպտեմբերի 21 Բացվեց ՀԿԿ քսաներկուերորդ համագումարը։
հոկտեմբերի 17 Բացվեց ՍՄԿԿ քսաներկուերորդ համագումարը։
1962, մայիսի 27 Նշվեց հայ գրերի ստեղծող և հայ դպրության հիմնադիր Մեսրոպ Մաշտոցի ծննդյան 1600-ամյակը։
հոկտեմբերի 12 Սկսվեց արտասահմանյան երկրներում ապրող հայերի նոր զանգվածային վերադարձը Սովետական Հայաստան։
նոյեմբերի 9 Շարք մտավ Կիրովականի արհեստական մետաքսաթելի գործարանը։
1963, Փետրվարի 13 Գործարկվեց Լուսավանի (Չարենցավանի) գործիքաշինական գործարանի կենտրոնական ձուլարանը՝ ամենախոշորը հանրապետությունում։
մարտի 17 Տեղի ունեցան Հայկական ՍՍՀ վեցերորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
ապրիլի 29 Գործարկվեց Երևանի ջերմաէլեկտրակայանի աոաջին ագրեգատը։
մայիսի 28 Գործարկվեց յոթնամյակի հսկաներից մեկը՝ Ագարակի պնղձամոլիբդենային կոմբինատը։
հոկտեմբերի 26 Նշվեց Սայաթ-Նովայի ծննդյան 250-ամյակը։
1964, հունվարի 7 Բացվեց ՀԿԿ քսաներեքերորդ համագումարը։
հունիսի 25 Երևանում հիմնադրվեց Սփյուռքահայության հետ մշակութային կապի կոմիտեն։
1965, ապրիլի 22 Հրապարակվեց ՀՍՍՀ Մինիստրների սովետի որոշումը «Գիտության և արվեստի բնագավառում Հայկական ՍՍՀ պետական մրցանակներ սահմանելու մասին»:
հունիսի 17 Երևանում քացվեց Ավ. Իսահակյանի արձանը։
նոյեմբերի 29 Երևանում բացվեց Մ. Նալբանդյանի արձանը։
1966, մարտի 3 Բացվեց ՀԿԿ քսանչորսերորդ համագումարը։
մարտի 29 Բացվեց ՍՄԿԿ քսաներեքերորդ համագումարը։
հունիսի 1 Հայկական սովետական հանրագիտարա՛նի հրատարակումը կազմակերպելու միջոցառումների մասին ՀԿԿ Կենտկոմի և ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհրդի որոշումը.
1967, մարտի 19 Տեղի ունեցան ՀՍՍՀ յոթերորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
նոյեմբերի 5 Երևանում գործարկվեց էլեկտրոնային օղակաձև արագացուցիչը։
նոյեմբերի 28 Երևանում տեղի ունեցավ Ծիծեռնակաբերդի բարձունքի վրա կառուցված 1915 թ. Սեծ եղեռնի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձան-կոթողի բացումը։
1968, մայիսի 25 Տեղի ունեցավ Սարդարապատի ճակատամարտին նվիրված հուշարձանի հանդիսավոր բացումը։
օգոստոսի 13 Շարք մտավ Մխչյանի ջրհան կայանը։
հոկտեմբերի 16 Սովետական Հայաստանը պարգևատրվեց Լենինի երկրորդ շքանշանով։ հոկտեմբերի 18 Նշվեց Երևանի հիմնադրման 2750-ամյակը։
1969, սեպտեմբեր Նշվեց Հովհաննես Թումանյանի ծննդյան 100-ամյակը։
նոյեմբերի 18 Ընդունվեց որոշում գիտության և տեխնիկայի բնագավառում Հայկական ՍՍՀ պետական մրցանակներ հիմնելու մասին։
նոյեմբեր Նշվեց Կոմիտասի ծննդյան 100-ամյակը։
1970, ապրիլ Հայ ժողովուրդը տոնեց Վ. Ւ. Լենինի ծննդյան 100-ամյակը։
նոյեմբերի 23 Տեղի ունեցավ Հրազդանի Լեռնաքիմիական կոմբինատի ցեմենտի գործարանի գործարկումը։
նոյեմբեր Լրացավ Հայաստանում սովետական իշխանության հաստատման և Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության կազմավորման 50-ամյակը. հանրապետությունը պարգևատրվեց Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշանով։
1971, Փետրվարի 25 Բացվեց ՀԿԿ քսանհինգերորդ համագումարը։
մարտի 30 Բացվեց ՍՄԿԿ քսանչորսերորդ համագումարը։
հունիսի 13 Տեղի ունեցան ՀՍՍՀ ութերորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
հունիսի 25 Երևանում հանդիսավոր նշվեց հայկական օպերայի 100-ամյակը։
դեկտեմբերի 17 Նշվեց Ալ. Սպենդիարյանի ծննդյան 100-ամյակը։
1972, մարտի 20Հայկական ՍՍՀ Մինիստրների խորհրդին առընթեր Հայկական հեռագրական գործակալությունը վերակազմվեց պետական ինֆորմացիոն գործակալության՝ Արմենպրեսի։
հոկտեմբերի 27 Ավարտվեց Հրազդանի պետական շրջանային էլեկտրակայանի առաջին հերթի շինարարությունը։
նոյեմբերի 3 Գ. Սունդուկյանի հուշարձանի բացումը Երևանում։
դեկտեմբերի 12 Երևանում նշվեց ՍՍՀՄ կազմավորման 50-ամյակը։
1973, հունվարի 24 ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհուրդը որոշում ընդունեց հայ պարբերական մամուլի կենտրոնական արխիվ ստեղծելու մասին։
1973 Շահագործման հանձնվեցին Իջևանի «Բենթոնիտ», Չարենցավանի լիզինի արտադրության. «Արզնի» հանքային ջրերի գործարանները. Երևանի կաշվի –գալանտերեայի, Կիրովականի կահույքի ֆաբրիկաները։
1974, հունիսի 14 Երևանում տեղի ունեցավ Ա. Ս. Գրիբոյեդովի արձանի հանդիսավոր բացումը։
հունիսի 26 Երևանում տեղի ունեցավ Ալ. Թամանյանի արձանի հանդիսավոր բացումը։
օգոստոս Շահագործման հանձնվեց Հրազդանի պետական շրջանային էլեկտրակայանի վերջին՝ 4-րդ էներգաբլոկը։
հոկտեմբերի 19 Երևանում ստեղծվեց ՍՍՀՍ առողջապահության մինիստրության կլինիկական ու փորձնական վիրաբուժության համամիութենական ինստիտուտ։
նոյեմբերի 28 Շահագործման հանձնվեց Երևանի «Ռոսիա» կինոթատրոնը։
1975, հունվարի 10 Երևանում բացվեց Եղիշե Ձարենցի տուն-թանգարանը։
հունիսի 15 Տեղի ունեցան ՀՍՍՀ իններորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
հոկտեմբերի 30 Նշվեց Ավ. Իսահակյանի ծննդյան 100-ամյակը։
1976, հունվարի 20 Բացվեց ՀԿԿ քսանվեցերորդ համագումարը։
Փետրվարի 24 Բացվեց ՍՄԿԿ քսանհինգերորդ համագումարը։
դեկտեմբերի 28 Շարք մտավ Հայաստանի ատոմային կայանի աոաջին էներգաբլոկը։
1977, Փետրվարի 18 Երևանում բացվեց ականավոր զորավար Գայի (Հայկ Բժշկյանցի) արձանը։
մայիսի 18 Նշվեց Դերենիկ Դեմիրճյանի ծննդյան 100-ամյակը։
օգոստոսի 13 ՀԿԿ Կենտկոմի, ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհըդի ու ՀԱՄԽ-ի որոշումը՝ աշխատանքային ակնառու նվաճումների համար Հայկական ՍՍՀ պետական մրցանակներ սահմանելու մասին։
հոկտեմբերի 7 ՍՍՀՄ Գերագույն սովետի յոթերորդ (Արտահերթ) նստաշրջանը հաստատեց ՍՍՀՄ նոր սահմանադրությունը։
նոյեմբերի 4 Տեղի ունեցավ Տաուշի (Շամշադինի շրջան) ջրամբարի բացումը։
1978, ապրիլի 14 Հայկական ՍՍՀ Գերագույն սովետի նստաշրջանը հաստատեց Հայկական ՍՍՀ սահմանադրությունը (Հիմնական օրենքը)։
մայիսի 19 Նշվեց Ալ. Թամանյանի ծննդյան 100-ամյակը։
մայիսի 31 Գործարկվեց Ազատի ջրամբարը (Արտաշատի շրշան)։
հուլիսի 28 Սպիտակում տեղի ունեցավ Ռուսաստանի հետ Արևելյան Հայաստանի միավորման 150-ամյակին նվիրված հուշակաոայցի հանդիսավոր բացումը։
հոկտեմբերի 14 Երևանամ տեղի ունեցավ հանդիսավոր նիստ՝ նվիրված Ռուսաստանի հետ Արևելյան Հայաստանի միավորման 150-ամյակին։ Սովետական Հայաստանը պարգեվատրվեց Լենինի երրորդ շքանշանով։
նոյեմբերի 21 Նշվեց Ստ. Շահումյանի ծննդյան 100-ամյակը։
1978 Շահագործման հանձնվեց Շամբի հէկը։
1979, հունվարի 17 Սկսվեց համամիութենական մարդահամարը։
նոյեմբերի 19 Նշվեց Միքայել Նալբանդյանի ծննդյան 100-ամյակը։
դեկտեմբերի 31 Գործարկվեց Հայաստանի ատոմակայանի երկրորդ էներգաբւոկը։
դեկտեմբերի 31 Տեղի ունեցավ Արփա–Սևան թունելի վերջին երկու հատվածների միակցումը։
1980, Փետրվարի 24 Տեղի ունեցան ՀՍՍՀ տասներորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
ապրիլի 11 Նշվեց Մարտիրոս Սարյանի ծննդյան 100-ամյակը։
մայիսի 16 Նշվեց Դավիթ Անհաղթի ծննդյան 1500-ամյակը։
հունիսի 27 ՀԿԿ Կենտկոմի և ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհրդի որոշումը՝ Հ. Թամանյանի, Ավ. Իսահակյանի, Դ. Դեմիրճյանի, Գ. Սունդուկյանի, Մ. Նալբանդյանի և Ստ. Զորյանի անվան ամենամյա մրցանակներ սահմանելու մասին։
սեպտեմբերի 16 Շարք մտավ Արփա–Սևան ստորգետնյա ջրամբարի գլխամասային հանգույցը՝ Կեչուտի ջրամբարը։
նոյեմբերի 22 Սահմանվեցին Սեսրոպ Մաշտոցի, Պետրոս Ադամյանի, Անանիա Շիրակացու, Խ. Աբովյանի. Մ. Սարյանի և Կոմիտասի անվան մրցանակներ՝ մշակույթի և գիտության սփյուռքահայ առաջադեմ գործիչներին շնորհելու համար։
նոյեմբերի 22 Գործարկվեց Ջողասի ջրամբարը։.
նոյեմբերի 24 Երևանում բացվեց սփյուռքահայերի ներկայացուցիչների ժողովը։
նոյեմբերի 26 Երևանում տեղի ունեցավ Ալ. Մյասնիկյանի արձանի բացումը։
1981,հունվարի 22 Բացվեց ՀԿԿ քսանյոթերորդ համագումարը։
Փետրվարի 23 Բացվեց ՍՄԿԿ քսանվեցերորդ համագումարը։
1981 Շահագործման հանձնվեցին Երևանի մետրոպոլիտենի աոաջին հերթը, «Զվարթնոց» օդանավակայանը, շարք մտավ Մասիս-Նուռնուս երկաթուղագիծը։
1982,դեկտեմբերի 17 Հայ ժողովուրդը մեծ շուքով նշեց ՍՍՀՄ կազմակերպման 60-ասյակը։
1982 Նշվեց պրոֆեսիոնալ հեդափոխական Կամոյի ծննդյան 100-ամյակը։
1982 Շարք մտավ Իջևան–Դիլիջան երկաթուղագիծը՝ 30 կմ երկարությամբ։
1983 Շարք մտավ Սպանդաըյանի հիդրոէլեկտրակայանը, Գորիս–Նախիջևան գազատարը։
1984, հոկտեմբերի 14—18 Տոնվեց Գլաձորի համալսարանի հիմնադրման 700-ամյակը։
1984 Ընդունվեց հանրակրթական և պրոֆեսիոնալ դպրոցի ռեֆորմի մասին օրենքը։
1984 Երևանում ամբողջությամբ շահագործման հանձնվեց Ծիծեռնակաբերդի մարզահամերգային համալիրը։
1985, Փետրվարի 24 Տեղի ունեցան ՀՍՍՀ տասնմեկերորդ գումարման Գերագույն սովետի ընտրությունները։
ապրիլի 23 Տեղի ունեցավ ՍՄԿԿ Կենտկոմի պլենումը, որը քննարկեց «ՍՄԿԿ քսանյոթերորդ համագումարի հրավիրման և դրա նախապատրաստմանն ու անցկացմանն առնչվող խնդիրների մասին» հարցը։
հոկտեմբերի 15 Տեղի ունեցավ ՍՄԿԿ Կենտկոմի պլենումը, որը քննարկեց «ՍՄԿԿ ծրագրի նոր խմբագրության նախագծի մասին» հարցը։
1985 Ավարտվեց Իջևան–Հրազդան երկաթուղագծի կառուցումը։
1986, հունվարի 24 Տեղի ունեցավ ՀԿԿ քսանութերորդ համագումարը։
Փետրվարի 25 Տհղի ունեցավ ՍՄԿԿ քսանյոթերորդ համագումարը։
1987, հունվարի 27—28 Տեղի ունեցավ ՍՄԿԿ Կենտկոմի պլենումը, որը քննարկեց վերակառուցման և կուսակցության կադրային քաղաքականության մասին հարցը։
հունիսի 25—26 Տեղի ունեցավ ՍՄԿԿ Կենտկոմի պլենումը, որը քննարկեց «Կուսակցության խնդիրները էկոնոմիկայի կառավարման արմատական վերակառուցման ուղղությամբ» հարցը։
նոյեմբերի 2—3 Տեղի ունեցավ Մեծ հոկտեմբերի 70-ամյակին նվիրված ՍՄԿԿ Կենտրոնական կոմիտեի, ՍՍՀՄ Գերագույն սովետի և ՌՍՖՍՀ Գերագույն սովետի համատեղ հանդիսավոր նիստը։
նոյեմբերի 20 Նշվեց Սայաթ-Նովայի ծննդյան 275-ամյակը։

ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 1990-2018

1988 թվականից սկսած Ղարաբաղյան շարժման ու ԽՍՀՄ-ի անխուսափելի փլուզման գործառույթների ներքո 1990 թվականին տեղի ունեցան ՀԽՍՀ Գերագույն Խորհրդի ընտրությունները, որին որպես թեկնածուներ կարող էին մասնակցել ընտրվելու իրավունք ունեցող ԽՍՀՄ քաղաքացիները անկախ բնակության վայրից: ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը՝ 260 պատգամավորական տեղերով, կազմավորվեց ընտրատարածքի ընտրողների կեսից ավելիի քվեարկությանը մասնակցելու դեպքում ընտրությունները կայացած համարվելու պայմանով, բացարձակ մեծամասնական ընտրակարգով, երկու փուլով` մայիսի 20-ին և հունիսի 3-ին: Մի շարք ընտրատարածքներում ընտրությունները դեռ երկար ժամանակ չէին կայանում մասնակիցների թվի պակաս լինելու պատճառով: Ասել թե բոլոր ընտրատարածքներում ընտրությունները մաքուր էին, մեղմ ասած, սուտ կլինի, բազմաթիվ ընտրատարածքների ընտրություններ անվավեր ճանաչվեցին կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի անդամների և ընտրատարածքային ընտրական հանձնաժողովների որոշ չափով անաչառ մոտեցման հետևանքով, բայց Գերագույն Խորհրդի կազմը հիմնականում ներկայացվեց ընտրողների ցանկություններին համարժեքորեն և քիչ թե շատ իրական քվեարկության արդյունքներին համապատասխան, հատկապես երբ հանրությունն ավելի շատ կառավարվում էր Ղարաբաղյան շարժման կողմից:
1990 թվականի օգոստոսի 23 - ին«Հայաստանի անկախության մասին» հռչակագրի ընդունումից հետո, 1990թ. օգոստոսի 24-ին, ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը որոշեց Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունը վերանվանել Հայաստանի Հանրապետություն, իսկ նորընտիր Գերագույն Խորհուրդը համարել Հայաստանի Հանրապետության առաջին գումարման Գերագույն Խորհուրդ:
1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Հայաստանի երկրորդ Հանրապետության հռչակումը Հանրաքվեով: ԽՍՀՄ Սահմանադրության պահանջների պահպանմամբ անցկացվեց հանրաքվե. «Համաձայն եք, որ Հայաստանի Հանրապետությունը լինի անկախ ժողովրդավարական պետություն ԽՍՀՄ - ի կազմից դուրս» հարցով: Քվերակության արդյունքների վերաբերյալ ոչ մեկի կողմից, որևէ կասկած չեղավ, նույնիսկ ԽՍՀՄ - ի պատվիրակների կողմից:
1991թ. սեպտեմբերի 23-ինՀԽՍՀ գերագույն խորուրդը հռչակեց Հայաստանի Հանրապետությունը, որպես անկախ պետություն: ՀՀ Գերագույն խորհուրդը, հիմք ընդունելով ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու մասին 1991թ. սեպտեմբերի 21-ի անցկացված հանրաքվեի արդյունքները, Հայաստանի Հանրապետությունը հռչակեց անկախ պետություն:
1991 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Հայաստանի Հանրապետության նախագահական ընտրությունների արդյունքները կասկածելի չէին, չնայած թեկնածուներից մեկի՝ իր քարոզչությանը որոշ տեղերում խոչընդոտելու պնդմանը:
1995 թվականի հուլիսի 5-ինտեղի ունեցան Սահմանադրության ընդունման հանրաքվեն և ՀՀ առաջին գումարման Ազգային Ժողովի 190 պատգամավորների՝ 150 մեծամասնական և 40 համամասնական ընտրակարգով ընտրությունները, որոնց արդյունքները որոշակի կասկածների տեղիք տվեցին: Գործադրվեցին վարչական, ոստիկանական, բանակային ռեսուրսները, այդ թվում, նաև թաղային հեղինակությունների ազդեցությունները, բայց, իհարկե, ընտրությունների արդյունքում ընտրված պատգամավորների զգալի մասը պատգամավորական մանդատներ ստացան ընտրատարածքների ընտրողների քվեների արդյունքով:
1996 թվականի սեպտեմբերի 22 – ին տեղի ունեցավ ՀՀ նախագահական ընտրությունները, որի արդյունքները վիճարկվեցին: Սեպտեմբերի 26 – ին մի շարք տեղամասերում քվեարկության արդյունքների վերահաշվարկի պահանջով հանդես եկող հանրությունը մուտք գործեց Ազգային Ժողովի այգի և Ազգային Ժողովի շենք, որտեղ տեղակայված էր Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը, սակայն արդյունքում բռնություն կիրառվեց Ազգային Ժողովի նախագահի և տեղակալի նկատմամբ, որից հետո օդում կրակահերթերի հետևանքով ցուցարարները ցրվեցին և երկրում մտցվեց արտակարգ դրություն, իսկ հետո նորաստեղծ Սահմանադրական դատարանը որոշում կայացրեց ընտրությունների արդյունքները հաստատելու մասին:
Կարծում եմ, որ 1996 թվականի ընտրությունների հետևանքով առաջացած հանրության իշխանությունների հանդեպ ունեցած անվստահության մեղմացման, ինչպես նաև հետագա ընդվզումների հնարավորությունները սահմանափակելու համար, 1997 թվականին ՀՀ վարչապետ նշանակվեց Ղարաբաղի նախագահը նկատի ունենալով, որ հանուն Ղարաբաղի, Հայաստանի հանրությունը կհանդուրժի համարյա ամեն ինչ:
1998 թվականին հանրապետության նախագահի և նրա հետ միասին Ազգային ժողովի ղեկավարի, ինչպես նաև Ազգային Ժողովի ղեկավարների ու նրանց թիմակիցների հրաժարականները փոխեց իրադրությունը: Նախագահի պաշտոնակատար դարձավ վարչապետը: Սակայն երկրում քաղաքականություն թելադրողը պաշտպանության նախարարն էր:
1998թ. տեղի ունեցան արտահերթ նախագահական ընտրություններ, իհարկե ընտրակեղծիքներով և ամենակարևորն է սահմանադրական նորմի խախտմամբ: Նախագահի պաշտոնակատարը ՀՀ Նախագահի թեկնածու առաջադրվելու իրավունք չուներ, քանի որ խախտվում էր սահմանադրության Հոդված 50-ի պահանջը, ըստ որի <<Հանրապետության նախագահ կարող է ընտրվել վերջին տասը տարում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող, վերջին տասը տարում Հանրապետությունում մշտապես բնակվող և ընտրական իրավունք ունեցող յուրաքանչյուր ոք>>: Սակայն նա առաջադրվեց և հետո նախագահ դարձավ ընտրակեղծիքներով: Ընդ որում, այդ ամենը տեղի ունեցավ այսպես կոչված քաղաքական էլիտայի, այդ թվում նաև մրցակցող թեկնածուների, բացառությամբ մեկ - երկուսի, հասարակության զգալի հատվածի համաձայնությամբ և թողտվությամբ, ընդ որում, ընտրական հանձնաժողովները կազմավորվել էին և կազմավորվեցին իշխանությունը զիջած կուսակցության ներկայացուցիչներով, որոնք աշխատեցին հօգուտ, այսպես կոչված նախագահի պաշտոնակատարի:
Ընտրակեղծիքների դեմ հանդես չեկավ նաև իրականում ամենաշատ քվե ստացած թեկնածուն, ով մեկ տարի հետո սպանվեց Ազգային Ժողովի նախագահի պաշտոնում Ազգային Ժողովի նիստի ժամանակ:
Սահմանադրական դատարան բողոք եղավ այլ թեկնածուի կողմից, սակայն Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ հաստատվեց ընտրությունների արդյունքները, նույնիսկ առանց հաշվի առնելու, որ միջազգային հանրությանը Հայաստանի կողմից ներկայացվող ու պաշտպանվող այլ` թեկուզև միջազգայնորեն չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության, վերջին, ոչ պակաս, քան 6 տարիների նախագահը, չեր կարող վերջին տասը տարում մշտապես բնակվել Հայաստանի Հանրապետությունում: Քաղաքական գործիչների զգալի մասը, ովքեր հանդես էին գալիս իբր արդար և օրինական ընտրությունների կողմնակիցներ, պաշտպանեցին անօրինականություններն ու ընտրակեղծիքները: Իսկ երկրում օրինականության և արդարության պաշտպանությանը կոչված պետական մարմինները նպաստեցին անօրինական իշխանության կազմավորմանը: Հարկ եմ համարում նշել, որ, ըստ իս, այդ պահին երկրում քաղաքականության հարցերը որոշող պաշտպանության նախարարը, նախագահի պաշտոնակատարին կարգեց նախագահ:
1999թ. կազմավորվեց Ազգային ժողով: Պատգամավորների զգալի մասը փոխեց կուսակցական պատկանելիությունը: Իրադրությունն այլ էր, իշխանության ներկայացուցիչների մի մասը փոխվել էր, սակայն համակարգը՝ ոչ: Պատգամավորների մի մասը, որոնք մեծամասնության մեջ էին, հայտնվել էին ընդդիմության մեջ, իսկ ընդդիմադիր մի շարք քաղաքական գործիչներ իշխանության կողքին էին:
Ընդունվել էր ընտրական նոր օրենսգիրք, բայց ընտրական համակարգը պահպանվել էր: Ընտրությունների արդյունքները նորից մեծամասամբ կախված էին ընտրական հանձնաժողովներից ու վարչական ռեսուրսների չարաշահումներից, այլ ոչ թե ընտրողներից:
Ընտրություններն անցան նոր ընտրական օրենսգրքով: Ըստ օրենսգրքի` համամասնական և միամանդատ մեծամասնական ընտրակարգերի համադրությամբ ընտրությունները, ըստ որի Ազգային Ժողովի 131 պատգամավորներից 56 պատգամավոր ընտրվելու են կուսակցություններին տրված ձայներին համամասնորեն, կուսակցությունների կողմից առաջադրված ցուցակներում ընդգրկված պատգամավորության թեկնածուների թվից, հանրապետության ամբողջ տարածքն ընդգրկող մեկ բազմամանդատ ընտրատարածքից համամասնական ընտրական համակարգով: Իսկ մյուս մասը` 75–ը, համապատասխան թվով ընտրատարածքներից, առանձին առաջադրված Ազգային ժողովի պատգամավորության թեկնածուների թվից միամանդատ հարաբերական մեծամասնական ընտրական համակարգով: Ասել թե Ազգային Ժողովի ընտրություններն անցան առանց ընտրակեղծիքների, անխղճություն կլինի, բայց ընտրողների քվեներն ավելի շատ հաշվի առնվեցին:
1998 թվականին իրականում հաղթած, բայց արդյունքները չբողոքարկած ու ընտրակեղծիքների հետ հաշտված, նախագահի աթոռը զիջած նախագահի թեկնածուն ու նրա մրցակցին նախագահ դարձրած պաշտպանության նախարարը, վերջինիս առաջարկությամբ կազմեցին դաշինք և մեծամասնություն ստացան պառլամենտում: Ազգային ժողովի նախագահը, ով իրականում հաղթել էր նախորդ արտահերթ նախագահական ընտրություններում, սակայն արդյունքների կեղծման արդյունքում չեր դարձել նախագահ դարձավ Ազգային ժողովի նախագահ, իսկ պաշտպանության նախարարը դարձավ վարչապետ:
1999թ. հոկտեմբերի 27-ին՝ Ազգային ժողովի նիստի ժամանակ, ահաբեկության զոհ դարձան Ազգային Ժողովի ղեկավարությունը և վարչապետը, ով, 1997 թվականին լինելով պաշտպանության նախարար, պահանջել էր գործող նախագահի հրաժարականը, իսկ հետո օգտագործել իր հնարավորություններն, ամեն կերպ, նախագահի պաշտոնակատարին նախագահ դարձնելու համար, ընդ որում հրաժարական տված նախագահի և նրա թիմի աջակցությամբ:
1999թ. հոկտեմբերի 27-ից հետո կազմավորվեց նոր կառավարություն, իսկ դրանից որոշ ժամանակ անց փոխվեց կառավարության կազմը: Պատգամավորների զգալի մասը փոխեց կուսակցական պատկանելիությունը:
2003 թվականի փետրվարի 19 - ին տեղի ունեցան նախագահական ընտրություններ, գործող նախագահը նորից դարձավ նախագահ: Արդյոք առանց ընտրակեղծիքների և ընտրության արդյունքների վիճարկման, իհարկե ոչ: Սակայն ընտրակեղծիքներով ընտրությունների արդյունքների հաստատման պրակտիկան դարձել էր անընդհատ:
2003 թվականի մայիսի 25-ին տեղի ունեցան Ազգային ժողովի ընտրություններ, ասել թե մաքուր և առանց ընտրակեղծիքների, արդյունքների բողոքարկման ու հանրության ընդվզման, հնարավոր չէ:
Խորհրդարանական ընտրությունների հետ մեկտեղ անցնում էր Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու հանրաքվեն, սակայն նախագծի քվեարկության արդյունքներով կայացվեց իրականությանը մոտ որոշում, առ այն, որ Սահմանադրական փոփոխությունների առաջարկը չի ընդունվել:
2005 թ. նոյեմբերի 27-ին հանրաքվեով ընդունվեց սահմանադրական փոփոխությունների նախագիծը: Քվեարկության հետևանքով հաստատված արդյունքները կասկածելի էին:
2007 - ին տեղի ունեցան Ազգային ժողովի ընտրություններ նորից կեղծված արդյունքների հաստատումով:
2008 թվականի փետրվարի 19 - ին տեղի ունեցան նախագահական ընտրություններ: Այս անգամ ընտրակեղծիքների և հանրության դրա դեմ ընդվզման արդյունքում իշխանությունների կողմից զենքի գործադրմամբ, մարդասպանությամբ ու արտակարգ դրության հաստատմամբ նախագահի պաշտոնը հանձնվեց, մի քանի ամիս առաջ մահացած վարչապետին փոխարինած գործող վարչապետին, ով մինչ այդ դարձել էր պաշտպանության նախարար, իսկ 1993 թվականից սկսած զբաղեցրել էր Հայաստանի ուժային կառույցների ղեկավարի պաշտոններ: Հետաքրքիր է, որ մյուս թեկնածուն ՀՀ առաջին նախագահն էր, ով նշված ժամանակին նշանակել էր, թե նշված անձին և թե հետո՝ հրաժարականից առաջ, նպաստել էր երկրորդ նախագահի գահակալությանը, իսկ այսպես կոչված երկրորդ նախագահը և վարչապետը պարզապես իշխանության փոխանցումը մեկից մյուսին իրականացրեցին ընտրակեղծարարությամբ, բռնությամբ ու 10 մարդկային կյանքերի գնով: Ցավալին այն է, որ նախկինում ընտրակեղծիքներից տուժած քաղաքական գործիչների մի զգալի մասը պաշտպանեց ընտրակեղծիքներն ու դրա արդյունքում նշանակված նախագահին:
2012 թվականի մայիսի 6 – ի կեղծված Ազգային ժողովի ընտրություններ:
2013 թվականի փետրվարի 18-ի կեղծված նախագահական ընտրություններ:
2015 թվականի կեղծված արդյունքներով նոր Սահմանադրության ընդունման հանրաքվե:
2017 թվականի ապրիլի 2 - ի Ազգային ժողովի ոչ մաքուր, վարչական ռեսուրսների չարաշահմամբ, ընտրակաշառքներով ու կեղծիքներով ընտրություններ:
2018 թվականի ապրիլի 23 - ին պետության ղեկավար վարչապետը, ով երկու անընդմեջ ժամանակահատվածում եղել էր երկրի ղեկավար՝ նախագահ, նոր Սահմանադրության համաձայն խորհրդարանական կառավարմանն անցնելով և իր թիմի միջոցով իրեն կարգելով վարչապետ, հանրության ճնշման ներքո հրաժարական տվեց: Հանրության ճնշմամբ վարչապետ ընտրվեց հանրությանը ընդվզման հանած ղեկավարը, որը հասավ Ազգային ժողովի լուծարմանն ու նոր ընտրություններով Ազգային ժողովի կազմավորմանն ու նրա միջոցով նորից երկրի ղեկավարի՝ վարչապետի, պաշտոնը ստանձնելուն:
2018 թվականի դեկտեմբերի 9 – ին անցկացվեցին արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ: Երևի թե Հայաստանի Հանրապետության պատմության մեջ 1991 թվականից հետո ընկած ժամանակահատվածում ամենա արդար ու համարյա առանց ընտրակեղծիքների ընտրություններ, բայց ոչ առանց թերությունների:



1999-2009    ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈւԹՅՈՒՆ ԸՆՏՐՈւԹՅՈւՆՆԵՐԸ
2012-2018    ՀՀ ԸՆՏՐՈւԹՅՈւՆՆԵՐԸ


* Մինչև 1918 թ. Փետրվարը ամսաթվերը տրվում են հին տոմարով
Used articles: Armenian Soviet Encyclopedia,
dates from History Book of "LEO",
School Tutorials of Armenian History,
article by Lyudvig Khachatryan